Historias Intra da Bisbarra

As bruxas da Corte Vella

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

(Esta, e mailas sucesivas “Historias” desta serie, están baseadas no libro deste mesmo Autor, titulado igualmente “Historias Intra da Bisbarra (Castroverde, Pol e Baleira)”, editado en 1.992 polo S. de P. da Deputación Provincial de Lugo)

______

O conflito coas bruxas da Corte Vella, que ese é o nome dun lugar incrible e inesquecible da parroquia de Martín da Baleira, (que precisamente foi visitado pola nosa Asociación o 17 de Maio último, Día das Letras Galegas), rematou en Castroverde, daquela que San Martiño, o de Dume, o titor de Miro, volveu por Bolaño, que entón chamábase Xivil, ¡Xivil de Bolannio!, pois o nome do lugar cambiouse cando permutaron esa pradaría por un castelo que había en Lugo, alí por xunto da Porta da Feira...

Esta historia foi discutida, moito, naquelas ruadas invernías de cando eu era un rapaz. A min chegoume, e copieina, dun manuscrito que me emprestou un vello amigo, un mestre, coma min, daqueles do “ferrado”, ao que llo devolvín a toda presa, despois de transcrito do meu puño e letra, pois o señor aquel esixiume esa presteza xa que, segundo as súas verbas, tamén tiña que devolvelo ao anterior posuidor. O miolo do asunto está en que a historia é certa, que iso é o importante, ¡veña de onde veña!

Foi o caso que daquela, no tempo dos Concilios de Lugo, as bruxas destes condados andaban anoxadas porque se lles deu en coller zuna, e todos eran a botalas desta bisbarra, desde Penamaior ata Meira, pasando polo Monte Cubeiro e por Arcos dos Frades; ¡quere dicirse, de convento a convento! Os curas, co hisopo da auga bendita; e as mulleres de ben, co rosario, dálle que dálle, conta vai e conta vén! Sempre esconxurando nelas: Que se, “¡Meigas fóra!”, por aquí; que se “¡Meigas fóra!”, por acolá. ¡Todas esas macanas das mulleres que se tiñan por honradas!

En vista da situación, aquelas bruxas retiráronse ás montañas, e deron en buscar un campelo para os seus balbordos, que estivese abeirado, onde ninguén as puidese ver nin oír. Primeiro tiveron o seu convento de misas negras aló na Corte Vella, que de aí lles vén tanto o nome como a realeza, pero entre o que pasou no río Eo, e maila praga dos merlos, os frades de Meira víronse negros, ¡por dentro, claro!, para conter a invasión das súas namoradas. Esta foi a causa de que no Eo se teñan visto troitas de pé, ¡ben gordas e lustrosas!, que iso procede de cando aquelas bruxas tiveron a súa capital na precitada Corte Vella.

As condenadas, para disimular o seu namoramento, e que os frades non as visen en coiros, collían forma de troita; e así, cando os pescantíns lles ían aos frades coa ganchada diaria, ¡para que almorzasen na Coresma!, que seica era un costume que lles viña de Cîteaux, que era onde San Bernardo citaba aos frades para observalos, ¡ás veces daban en xemer na tixola! Iso pasáballes ás que se collían coa man, que daquela non lles dera tempo para vestirse, pois as do anzol, esas, ¡nin picaban!

Niso estaban, que os mesmos pescantíns da Ribeira, cando apertaban coas mans un feixe de oucas para atrapar unha boa troita, igual lle estaban metendo man á Bruxa Maior, ¡e as moi..., pícaras, sen avisalos, que xa o facían adrede!

A vinganza das bruxas da Corte Vella, ante o cabreo dos frades, foi disfrazarse de merlos, ¡e paparlles as cereixas que lles tiñan reservadas os seus foreiros de Santalla de Piquín! Con isto, nin que dicir ten que os frades perderon a pouca paciencia que tiñan daquela, ¡tan afeitos que estaban a mandar! Reuníronse, pois, en Cabido, xa que podían pasar sen troitas, pero..., ¿o das cereixas? ¡Sen cereixas, en Meira, liberanos dómine!

¿Poñerlles espantallos aos merlos? Non, que iso non servía con aquelas merlas, segundo dixo o Padre Exorcista, que tamén facía de Mestre Filósofo. Entón habería que utilizar o hisopo, xa que era o único remedio coñecido dos frades. En vista do caso, catro freires, dos máis vellos, dos que non caían na tentación da luxuria, presentáronse na Corte Vella, levando, a mais dos hisopos, dous pipotes de auga bendita, cargados nunha mula..., ¡por aquilo de que as mulas son virxes, que non conciben! Deu resultado, abofé, pois incluso aos merlos lles entrou a colite. Non obstante, cando volveron os frades a polas súas cereixas, ¡alí estaban, en Santalla, de novo, aquelas merlas, máis burleiras que nunca! Nada; estaba visto que os efectos da auga bendita íanse nada máis secarse a última gota, así que, ¡outro Capítulo en Meira!

Despois de moito filosofar, tiraron esta experiencia: Que o hisopo era remedio necesario, pero non suficiente. ¡Iso probábase pola maior! Suficiente sería ter en camiño da Corte Vella unha recua de mulas, con pipotes de auga bendita a reo; ¡pero non había mulas suficientes, que as levaban para arar en Castela! Diso non saían, que nin tempo lles quedaba para misar, ata que falou un leigo, daqueles que tiñan voz pero non tiñan voto. Persignouse, e deixárono opinar, de contado, en vista da esterilidade dos frades:

-Pois..., e pois..., ¡a min paréceme que sería cousa de que o Eo baixase, sempre, coa auga bendicida!

O Abade medio se cabreou:

-¡Cala, zopenco, que ti es un leigo; e tamén o es en bruxas! A ti vante namorar...; ¡como hai Deus que si!

Pero nisto, que estaba alí o Frade Administrador, que xa volvera de Valladolid de levar os cartos das bulas da última Coresma, e non lle parece de mala administración a proposta do Leigo.

-O malo desta receita é que para estar bendicindo na auga, a cotío...; quere dicirse, para bendicila in saecula saeculorum, aquí, hoxe en día, somos poucos; e ademais diso, está que a auga só se pode bendicir o Sábado Santo... ¡Iso, iso; xa o teño, irmáns! ¡Santo; ten que ser un Santo!

O prior debeu pensar que aquel Comendeiro collera unha insolación aló por Castela:

-¿Que dis, irmán? ¿Toleaches?

-Padre..., ¡élle moi sinxelo! ¿Quen lle parece á Súa Paternidade que debe ser o avogado das cereixas? Non mo diga vostede, que xa o sei: ¡O Patrón das cereixas é o San Bernabel! ¿Non ve que lle facemos a festa o once de Xuño, e a partires diso maduran as nosas cereixas? Ademais eu seino ben, que aló en Suegos de Pol, onde tamén cobramos rendas en saco, desde que lle fixeron unha capela ao San Bernabel, as meigas de por alí sonlle..., ¡encantadoras!

-¿Iso é certo, irmán?

-¡Non ve con que cara llo digo! Se lle facemos un santuario ao San Bernabel, cerca do río Eo, ou dalgún dos seus afluentes, poñéndolle de condición ao Santo, no trato, que nos pague en auga bendita, daquela...

-¡Xa o teño, irmán! ¡En Fonteo! –Exclamou o Gran Bernardo, que se daba de listo.

-Repare a Súa Paternidade que os foros de Fonteo sonlle do convento dos nosos irmáns de Penamaior... ¡Tan arriba non chegamos!

-¿E pois logo...?

-Aquiétese, de contado, que tamén se me ocorre a solución diso: Coido que o santuario que lle fagamos ao San Benabel non debe estar no mesmo Eo, senón máis ben nun lugar apartado, ¡para que non o saiban os de Valladolid, nin tampouco El Rei, noso señor, que a Súa Paternidade xa coñece que ámbolos dous son raspiñeiros, ¡e veñen de seguida para leva-los quintos!

Así foi como se fixo a capela do San Bernabel da Xesteira, medio escondida nunha carballeira, e cunha fonte milagreira que baixa correndo ata o río de Martín, afluente do Eo.

Cando empezou a baixar aquela auga bendita, as bruxas da Corte Vella decatáronse de que a persecución dos frades ía en serio, ¡e que tiñan que ir buscando outras augas máis saudables! Anda que te andarás, colleron o Camiño Real de Castilla, ¡ata que deron co río Chamoso! Deuse o casual de que daquela andaba por Bolannio o San Martín de Dume (Dumio), dedicado a corrixir rústicos, quere dicirse, disposto a rematar con aqueles pagáns descendentes dos romanos, pois os suevos foron máis suaves e convertéronse pronto. O San Martiño, tan caritativo el, cubríalles as polpas ás bruxas cando saín do Chamoso, cando saían do baño, co seu manto, coa capa..., ¡e con iso quedaban conversas, conversas e decentes! Pero a cousa non era tan doada, pois o demo volvía a tentalas, a conquistalas.

É ben sabido que no aquelarre a raíña só ten mando ata que o Cabrón se emparella cunha virxe das recén incorporadas ao rabaño delas, así que, en cuestión de bruxas, a antigüidade perde grados. A raíña que tiñan entón discorreu que a mellor forma de conservar o seu manto vermello, e de paso fuxir do azul de San Martiño, era cambia-lo campamento para un sitio onde non houbese virxes; ¡ou onde todos fosen homes, que tamén servía! Consultouno coa secretaria, e entrambas discorreron que o mellor era propoñerlle ao Castrón do inferno mandarse mudar para o cemiterio do Zarro Novo de Montecubeiro, que daquela estaba dedicado aos suicidas e aos nenos que morrían sen sequera auga de socorro. ¡Así que, alí, de auga bendita, nada! Desta maneira as bruxas da nosa bisbarra, todas en procesión, detrás do seu Cabrón, ¡saíron do lume pero caeron no remol! Non se decataron de que, habitando no Zarro Novo, os frades de Montecubeiro víanas desde o seu campanario, ¡por culpa da lúa! Víanas como bailaban de noite, tódalas noites, ¡sempre en coiros, e peidando, como lles corresponde!, ao redor do cruceiro, ben quentiñas e ben afumadas cunhas fogueiras de toxos que mantiñas acesas, ¡por iso de non coller catarro ao ventre!

Así que, ¡outra vez perseguidas! Esconxuros, aspérgeme dómine, rosarios, xaculatorias... Niso estaban cando volveron a pedir socorro, así que o Cabrón decidiu subilas ao Miradoiro do Pradairo, ¡dunha vez para sempre! O que non sei, que nese escrito non estaba, que daquela aínda non existía o Parque Eólico da Serra, é se resistirán as venteadas de aire deses muíños, ¡tan delicadas que son do ventre, miñas pobres, particularmente do ventre baixo!

Hai moito tempo que non oio falar das bruxas, en parte algunha, pero, ¡nin falta que fai, que agora vense na tele, a diario, máis núas que vestidas, e iso que son do país! Tan afeitos estamos a elas, que xa ninguén lles tira auga bendita, ¡nin os cregos! Ora ben, no de guapas, ¡quen lles dese parecerse ás bruxas da Corte Vella!
______