Cambiamos de espazo. Esperamos que para mellor. En 10 segundos enlazarás a nova páxina. Se desexas acceder directamente, pulsa no seguinte enlace. Grazas e desculpa as molestias www.amigosdopatrimoniodecastroverde.gal

28 enero, 2007

Toponimia de Castroverde

Vicisitudes do Marquesado de Tarrío

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Debuxo de A.Trillo

A traxectoria final do noso Marquesado ten a súa verdura, pero como estamos en Castroverde, e logo que corren días de Carnaval, se vos fixades máis ben no seu aspecto dramático..., ¡igual se pode contar! Un título que empezou na verdura deses prados, con augas nacentes do Tórdea, en augas tiña que rematar! ¡Son recovaxes da Historia Humana!

En Maio do 57 tiven vacacións no Banco; ¡”colonial” lle chamaban naquelas provincias da A.O.E.! Así que viñemos a Castroverde nun De Soto de 20 HP... Mellor dito, no que quedou daquel De Soto pois aló en Safí, que deixara de ser Marrocos Francés meses antes, os guerrilleiros do Istiqlal (unha especie de ETA) atacáronnos de fronte cun camión Berliet: tres voltas de campá, feridas, o auto ó chapista, etc. Pero iso é outra historia, que o relato que intento referir consiste en que a miña dona, reposta das súas feridas, quixo que a levase ó Incio, onde tivera a súa segunda escola, deixando alí uns nenos moi queridos, amén da pousada...

Merendando opiparamente naquela casa, entrou unha tal Aelia, cunha sella de auga, que me chamou a atención polos seus aros, brillantes coma os chorros do ouro. A sella relucía, pero o que é a señora tiña un cariz de tristeza crónica, que daba mágoa. A miña dona chiscoume un ollo, pero nada dixo..., ¡de momento! Outra vez no coche, xa en dirección a Montecubeiro-Castroverde, o primeiro que fixen foi preguntarlle pola tal Aelia.

-Esa señora debe ser unha das poucas viúvas sinceramente tristes que levo coñecido...

-¿Viúva? ¡É unha virxe! Eu limiteime a chiscarche o ollo porque esa rapaza, que a teñen de criada nesa casa onde parei eu, ten unha historia que nin case se pode contar... E se algún día ousas referila, tes que dicir iso de, díxomo un paxariño do papo roibo, deses que pían con sinceridade, e non o cuco, que sempre o buscamos onde non está!

Con esta filosofía, a mais da súa man, tapoume a boca, e fun discreto, pero como, de vivir, a tal Aelia hoxe tería máis dun século, coido que non é difamación pasar ó papel semellante..., drama?

Fórase para Coruña cunha Marquesa que estivo no Incio, nas augas..., que a contratou como doncela...

Aquela Marquesa, en efecto, era da Coruña, ¡que é de onde son a maior parte delas!, e tanto lle preocupaban as engurras, maiormente as do ventre baixo, as de debaixo das enaguas, que deu en tomar tódalas augas de Galicia, ¡a eito!, que lle dixeron que nada coma iso para estira-la pel, ¡tódalas peles! ¡Mellor que facelo co ferro da roupa!

Tantas tomou, alcalinas, ferruxinosas, líticas, sulfurosas..., que chegou ó Incio, bebendo os sete beberes. Alí, en Ferreira, parou na casa do Bértalo, que tiña unha filla, a Elia, aquela que se confesaba tódolos domingos... ¡Un sol de criatura, tan fermosa como inxenua, e tan relixiosa que adoraba ó seu cura máis do que ós evanxeos, que o crego falaba coma Deus, ¡en latín!, e os evanxeos había que lelos para entendelos! ¿Seguídesme? ¡Pois eu non, que teño para min que o Fillo de Deus o que falaba era arameo, que así lle chamaban daquela ó galego da súa Galilea!

A todo isto, a miña dona do que tampouco está certa é de se aquela moza do Incio, ¡moza entón!, se chamaba realmente, Aelia, ou a Elia, que a xente dicíalle das dúas maneiras. A miña opinión, nesas trécolas, foi esta:

-Se trae ese nome copiado, plaxiado, da muller de Teodosio o Grande, aquela paisana era coñecida como Aelia Flacila Augusta... ¿Oes, agora que me decato, iso de Flacila, non che soa a fláccida, xa que ese era o problema daquela Marquesa? Á Teodosia chamábanlle así os nosos paisanos cando lle ían pedir recomenda para que os seus fillos fosen ó Servizo... ¿Capiscas? ¡Mira que pedir unha recomenda para irlle ás guerras ó seu Emperador, mentres o tal Teodosio facía na media...!

¿Sabedes que me contestou, ela, a miña, a miña dona?

-Se ti soubeses tanta Historia como presumes, daquela non ignorarías que ós nove meses de cada guerra producíase unha multiplicación partenoxénica do inimigo; quere dicirse, sen pais, de tódalas vencidas, de modo e maneira que cada guerra producía para o inimigo o cento por un: ¡cen nenos, en substitución de cada milite, de cada guerreiro morto! ¿Sabíalo, ou non?

O que me estrañou foi que o soubese ela. Aquelas profesoras da súa Normal de Lugo, tan sabidas e tan ensaiadas, ¡tan ensinantes!, pero coa saia longa..., ¡canto padecerían no seu subconsciente! Pero volvendo á historia da boa señora:

Foi o caso que a rapaciña, Aelia..., (¡quen diría que aquela pobre muller, corcovada debaixo dunha sella, foi, nos seus días, unha moza garrida, como tódalas do Incio, que de aí lles vén ese cognomen, de que valen para inzar!)..., que tan ben coidou na hóspede, naquela Marquesa da Coruña, que a gran señora quedou prendada, seducida, dunha serva tan servil, unha auténtica doncela, en toda a extensión do termo, e con iso deulle palabra ó Bértalo, ó pai da rapaza, de facela herdeira se lla deixaba levar consigo para ensinarlle maneiras..., e coas maneiras, "la ciudad herculina, con sus Cantones y su Casino".

Amañaron a viaxe de volta ós poucos días, que resulta que as augas do Incio tampouco desengurraron á Marquesa, que para iso, e para máis, xa tiña os Baños de Arteijo!

A rapaza viaxou todo o tempo no pescante do carromato, co Colás, que era o mozo daquelas mulas, pois aínda que o asento era duro, e con pouco forro, aquel Colás resultaba máis falangueiro e de mellor compañía cá Marquesa, que a boa da señora, se cadra de tantas augas, e coas bochas na estrada, deu en airearse, con estrondo e con cheirume, asemade, ¡coma un volcán, coma unha fervenza de xofre!

Parando e bebendo polo camiño, onde fixo falta, fosen termais ou non, amén dos frecuentes chocolates, que xa se sabe que ás marquesas, desde que tal produto se coñece, con iso do chocolate sáenlles patas de galo, ¡pero o que é engurras na barriga, maldito cousa!, foron chegando á Ponte vedreira, esa que din da Pasaxe..., porque cobraban!

A vella, xa desde Betanzos, todo se lle volvía preguntar ós do pescante que se vían o mar.

-Señora Marquesa, ¿que lle pasa co mar, que tanto lle tarda por velo? ¿Ten algunha débeda con vostede, ou é que lle chama mar ó seu Mar-qués? -A rapaciña do Incio non andaba mal de lóxica, pero ignoraba a viuvez daquela dama dos sete corsés, ¡que por algo os usaba! Aquela inxenuidade custoulle unha reprimenda de órdago:

-¡Estúpida! O Mar é unha bañeira..., ¡máis grande cás do Balneario do voso Incio!

A rapaza entrou en prudencia, pola conta que lle tiña, así que, oíu e calou, pero cando alcanzaron a ve-la "bañeira", algo máis adiante, desde a Ponte Vella, abriu a boca, canto lle deu de si, deste xeito, "¡Canta augaaa ...!", e non a cerrou ata que entraron nas cocheiras da señora Marquesa, que tiña o pazo na mesmísima Coruña, no Ensanche, por xunto das hortas dos Garaxes, que os vellos ben saben onde é/onde era, iso, así que, preguntádelles!

A pobre Aelia non puido descansar, de preocupada que se sentiu, ¡nin co mallada que chegou!, así que aló á media noite espertouse co pesadelo de que se lle baleiraba a bañeira, e daquela a súa señora, a súa protectora, a súa Marquesa, emperrábase en que lla enchese, ¡a baldes!, sacando auga do pozo dunha horta, nos mesmos Garaxes.

Presa daquelas inquietudes, sen conseguir pega-los ollos, decidiuse, e púxose aqueles carpíns de la branca que levara do Incio, ¡por se as friaxes coruñesas...! Coa mesma, foise á casiña terreira do portalón, que era onde vira a cama do cocheiro, aquela que descargaron da equipaxe, pero..., ¡o rapaz non estaba, nin na cama nin nos arredores!

Rilando nos dentes, de tanto medo acugulado naquelas experiencias atroces, volveuse ó pazo, ó edificio principal, central, á gran mansión, e daquela decidiuse a esperta-la Marquesa para que a sacase de dúbidas, que se ía ser herdeira súa, iso algún dereito, algunha confianza, lle daba. En calquera dos casos, Aelia non estaba disposta a herda-la bañeira da Coruña, que lle collera un medo de infinitude, tanto se a tiña que reencher coma se por un descoido afogaba nela, antes da herdanza!

Entrou decidida, pero tamén algo temerosa, naquela cámara dos cortinóns cor púrpura que tanto arrepío lle causaran cando lle axudou á Marquesa, que ben sabía daquel sitio posto que a tivo que espir de arriba abaixo, corsé incluído, e a máis diso, darlle fregas, cunha augardente alcanforada que cheiraba peor cás meigas! Iso á parte de lavarlle os pés con auga quente e sal, que todo naquela muller era a base de auga, fose fría ou ardente. ¡Fíxoa boa, que resultou que a Marquesa, a tal hora, tamén debía ter medo, pois estaba, na súa cama, na monumental, ensortellada, abrazada, co Cocheiro, coma dous ourizos; tan apiñados, tan arrecunchados coma as dúas tapas dunha cuncha, que non podía ser máis!

Nin que dicir ten que a mucama sobresaltouse, máis do que xa estaba, que nunca tan vira..., salvo nas cadelas!

-¡Naiciña do Ceo! ¿Que fai vostede, así, co Colás, tan apertada, feita un novelo? ¿Quere que a estalique para enderezala, para volvela ó seu natural?

Pero a vella, tan impasible e tan natural coma sempre!

-¿Muller, qué lle vou facer? ¡Veuse comigo, á miña cama, para defenderme de cerca...; maiormente por se entran os ladróns, agora de noite, que nas casas ricas, xa se sabe! ¡Este criado éche así, tan fiel coma se poda ser! ¡Nunca outro tiven desta valía!

-¿Ai, si? ¡Daquela os meus parabéns, señora Marquesa! Iso está ben, afellas que si..., por se a arrouban, que nese caso a miña herdanza iría a menos!

Neste punto do relato eu preguntáralle á miña dona que cómo explicaba a tal Aelia aquilo de volverse para o Incio..., sendo herdeira dunha Marquesa tan afectuosa, tan afectuosa e tan rica!

-Espera, rapaz, ten paciencia, que aínda non pasámo-lo Oural... ¡Precisamente, por non ter paciencia, a pobre Aelia nunca chegou a ser Marquesa!

-¡Pouca xente hai de palabra! -Presumín, dándome de iniciado, de home de mundo, máxime co acomplexado que andaba eu coa miña esposa, que por algo era a miña Mestra! Seguín elucubrando: -Iso da nobreza herdada, iso de que os méritos persoais dos próceres pasen ós fillos, e por aí adiante, fai que ás veces saia un herdeiro...; ¡pois iso, que non sexan nobres, que non sexan de palabra! -Atordeime de tal xeito que...; ¡ben, para qué explicalo, que xa se sabe que os rapaces poñémonos presumidos e nerviosos cando parrafeamos coas mozas!

-Non, non é así, que a Marquesa da Coruña, de palabra, era; ó parecer; pero esta muller do Incio era unha fuguiñas, e non soubo esperar... ¿Entendes?

-¡Veña, avanza, que a este paso, cando acabes de contarme esa historia tan curiosa, xa estaremos en Castroverde...; e para daquela ti serás vella, con patas de galo, coma a señora da sella!

A rapaza non se me enfadou, pero seguiu ó seu ritmo, ou máis ben, ó ralentí, como para intrigarme máis, ou para facerme rabiar:

-Foi o caso que cando espertou Elia, pola mañá, oíu uns timbrazos na casoa, no pazo quero dicir, tan alarmantes que mesmo saltou da cama, dun brinco; entón, sen pensalo dúas veces, agarrou coas dúas mans a súa mesiña de noite, un moble de nogueira que pesaba lo menos unha arroba, e aló se foi, ben armada, ó camarín da Marquesa..., disposta a defende-la súa herdanza! Pero alí, naquela peza, o único ladrón visible era o Cocheiro, que seguía na cama coa Marquesa, enroscado e fachendoso coma sempre.

-¡A ver, Elia, -dixo entón o Colás, cunha voz autoritaria que a puxo máis nerviosa aínda, e daquela soltóuselle a mesiña, -faille o chocolate á señora Marquesa; e de paso, deixa o meu na cociña, que baixo agora mesmo, a prepara-lo coche, que saímos para Arteixo, todos, ós baños! ¡Veña, espílete, e deixa de mirar para nós, que xa sabes de qué vai a cousa, ou queres participar na festa?

Cando levaban un mes, seguido, con aquel trasfego da Marquesa, de noite ben gardada polo seu Cocheiro, que aquilo si que era defendela co seu propio corpo, que outro tanto non fan eses Gardas de Corps, e mais chámanlles así, e polo día, de baño en baño, que cando non tocaba Arteixo íanse ó de Carballo, na mesma tartana, Elia decatouse de que sen durmir polas noites..., ¡nin tódalas augas do mundo lle quitarían as engurras á súa madriña, á súa protectora! Así que, ¡por fin!, atreveuse a dicirllo:

-Señora Marquesa, coido que me tería que facer ese testamento, que vostede vai a peor, que con iso de durmir e non durmir, co Colás de xustillo, sempre de garda ó redor seu, o medo ós ladróns quitaráselle, pero o que é as súas olleiras..., ¡xa me preocupan!

-Ten paciencia, muller, -contestoulle a señora-, que cando veña o verán, daquela deixo de ir ós balnearios e quédome na Coruña para bañarme no mar, en Riazor. Será entón cando teña tempo de ir ó Notario para recoñecerte por filla, que se tal non fago non poderás herda-lo título de Marquesa! ¿Entendes? ¡Cousas da Lei!

O verán en Galicia xa se sabe que tarda en chegar, e de chegado, varía moito, que igual cae en martes, ou en mércores, ou en venres..., pero sempre con r de rápido, que ó domingo cústalle chegar, así que a nosa Elia develutríase de mala maneira naquela espera.

Quen seguía rexo e forte, coma un buxo, cadora máis, era o cocheiro, o Colás, e iso que tamén durmía pouco, case que nada, con aqueles socorros, con aquelas gardas tan íntimas, tan nobres, tan fieis...! Se cadra facíao de día, o gran pillín, nos asentos do coche, mentres a Marquesa trasfegaba nas augas, ¡que nin enaguas se poñía, para non mollalas!

Pasaran dúas ou tres semanas, sempre naqueles trotes, naquelas viaxes, ¡pero, do verán, nin trazas, que xa se sabe que quen espera, desespera! Entón a Elia volveu á carga coa protectora, que aínda non a recoñecera, e por iso só a podía chamar "Madriña".

-Señora Marquesa, miña Madriña...; perdoe o atrevemento, pero estiven matinando que se casa comigo Colás, daquela podía durmir comigo, el, legalmente, nunha habitación de par da súa, que así tamén lle facía, a vostede, esa garda persoal, desde cerca, pero, iso si, sen quitarlle o sono, que vostede, desa maneira, co Colás tan pegadiño, e con eses sobresaltos, noite tras noite, vai a peor. ¡Pobriña, estase quedando coma un xunco!

Contou Elia no seu Incio que a Marquesa non lle aceptou aquela proposta tan razoable, alegando que na outra cama o Colás igual se durmía, pero que na súa tiña ela bo coidado de que tal cousa non pasase. Naquela disxuntiva, Elia desesperouse e..., ¡nada, que tirou de billete de tren, e volveuse para o Incio, disposta a inzar con tal de que os homes a quixesen, e de paso, a pasear naquelas sellas da auga, coma unha veciña calquera! ¡Adeus Coruña, adeus título, adeus Marquesado!

-¿Non lle preguntaches o por qué, o motivo real, que iso que conta non é convincente, pois o verán, tarde ou cedo, pero volve, volve tódolos anos, así que esa Elia non tería tanto que esperar polo recoñecemento prometido, ou sexa, pola súa adopción? Con algo máis de paciencia, co recoñecemento notarial, chegaría a ter un marquesado histórico, ¡que a historia da Grandeza de España non se fixo nun mes!

-Ti ben falas, rapaz; pero o que non comprendes é o medo que tiña esa Elia de que a Marquesa se fose ás augas..., do Purgatorio, sen testar, que cada día, a pobre, engurrábase máis e máis, ¡e o verán, aquel ano, estaba de punto, igual que facemos no Maxisterio!

Quedei meditando para ver se atopaba unha explicación lóxica, que a poucos vin tira-la casa pola súa propia ventá:

-¿Non sería que esa Aelia, ou Elia, ou como diaño se diga, daquela tivese medo, ela soa, no seu cuarto, coa de cousas que pasarán na Coruña...? ¡Xa sabes, un porto de mar é un festín de bruxas da piratería, tan apetecible que ata se prendou da nosa Coruña un tal Sir Francis Drake!

-Nada me dixo, pero, agora que o mencionas..., puido ser! -Conformou.

-Vaslle preguntar á túa patroa, cando volvas a vela, ou lle telefonees, polo nome daquel cocheiro, que me gustaría seguirlle a pista...

-Ben cho dixen; ¡Colás! E non sexas reiterativo...

-¡Os apelidos, muller; os apelidos! -Maticeille.

-¿Iso, para qué, que agora ese negocio, esa herdanza, non ten remedio? ¿Quéreste ofrecer de Asesor Fiscal dun negocio crebado...?

-Muller, non, que para iso será tarde. Trátase de curiosidade intelectual, que teño o presentimento de que un home tan resistente, e tan cuco, aínda estará vivo, así que, cando vaiamos destinados á Coruña, daquela teño que buscalo, para que me conte, ó detalle, cómo e de qué maneira chegou a Marqués, que en vista da defección da Elia, outra herdeira..., imposible!

-¡A Marqués só se chega por herdanza, que as Marcas que ti dominas son..., comerciais!

-¡Diso non teñas dúbidas! E non só chegaría a Marqués un cocheiro tan..., fiel, senón que incluso casaría, ben casado, e hoxe será o tronco dunha familia moi, pero que moi, aseñorada. ¡Seguro! Igual teño aí unha historia das boas, das verídicas, para ameniza-las miñas Memorias...

-¡Estás peor cá Elia! -E fíxome o aceno de barrenar na sen.

-Rite canto queiras, pero cando che diga, aló na Coruña, apuntando co dedo, "Mira, ese señor, ese das luvas, é aquel Marqués, o de marras, aquel que foi auriga dunha dama engurrada...", daquela vasme dar crédito!

Tempo adiante, moito, que xa levabamos media vida na Coruña, lembreime do caso e deume por preguntar no Casino, que é un sitio axeitado: ¿Un Marqués que foi cocheiro dunha Marquesa...? Pero todos se rían de min, a cachón, que as grandes cunas non admiten canetas de trobo, ata que un día topei, no propio vestíbulo, cun rapaz que me dixo:

-Temos que falar..., para que deixe en paz ós meus entregos!

-Empeza ti, xa que me interpelas!

-¡Trátase de evitar unha difamación! Mire, os marqueses, igual có resto da nobreza, vimos de grandes guerreiros, de homes rexos, condutores de pobos, ¡mais, para entender iso, hai que ser nobre!

Aquel..., ¿señor?, era elocuente, en efecto; claro que eu tamén lle souben responder:

-O Marqués que busco era rexo, por suposto que si; e tan baril..., ¡tanto, que gastou unha Marquesa, enteiriña, en cuestión de meses, e deixouna tan escorrida coma os farrapos dunha gaita! ¡Un tío pistonudo, dos de dez estalos..., seguidos! ¡Vostede recórdamo..., de verdade! ¡Así, no seu porte, na afouteza, nesa seguranza...!

O señorón das luvas, e digo "señorón" pola súa categoría, que de idade ben novo era, quedouse mirando ó infinito, con máis asombro pola miña parte que se daquela se baleirase, de súpeto, a badía da Coruña. Levoume a un reservado, deses de xoga-los cartos, no mesmo Casino, para dicirme, con toda sinceridade e con toda nobreza, que tal era a súa!

-¡Pobre vella e pobre avó, cántos traballos pasaron, insomnes, a cotío, naquelas noites interminables, trémulas: ela, para deixa-lo seu título asegurado, para non decepciona-lo seu Cupido; e meu avó, aquel gardián das febres senís da boa señora, que tivo que ser recoñecido de fillo nos rexistros dunha nobreza pacata, para herdar aqueles brasóns...! ¡Cousas da vida, que sen fatiga, e sen méritos, nada se ten!

-¿Logo, vostede...; non me equivoquei? -E coa mesma permitinme unha palmada no seu ombreiro, que xa foi ousadía, ¡un vilán fronte a un Marqués!

-¿Para qué nega-la evidencia? Xa que vostede é un investigador tan obstinado, terei que dicirllo: eu son fillo daquel Marqués que non era fillo da Marquesa, senón outra cousa, ¿entende?, mais, para herdala, tivo que ser recoñecido por tal, ¡in artículo mortis! Meu pai era tan listo, e tan armante, que despois de despacha-la Marquesa, con todo luxo de satisfaccións iso si, ¡casou coa filla dun armador de barcos!

-¡Que armante...!

-¿Quererá dicir, qué amador; un amador profesional, que iso foi, non si? ¡Érao, en efecto! ¡Un artista! O caso foi que aquel amador, ou armadanzas, ou gardacostas, sempre a velas vir, sempre ad utrúmque paratos, disposto a todo, chegou a armador-consorte, e co seu prestixio, a flota de seu sogro saíu a flote, que meu avó materno era unha potencia en cartos pero algo descoidado niso da administración. Xa sabe, iso do ciclo da fortuna, os ciclos económicos... Dese xeito chegamos a ser Marqueses..., ¡por terra, mar e aire, que eu sonlle piloto, piloto de caza! ¡Cousas da Historia...!

Despedinme daquel Marqués tan amarquesado, ¡nada menos que de Tarrío, Marqués de Tarrío!, lembrándome e compadecéndome daquela servente do Incio, ¡unha mucama que cobraba en promesas!

Cando lle contei este desenlace á miña dona non mo creu. ¡E así estamos: Eu, que non creo que Elia referise aquela historia con rigor histórico; e a miña muller, que non hai quen a quite de que tódolos títulos teñen unha grandeza orixinal; ou máis exactamente, sen pecado orixinal! ¡A xente arrastra consigo cada historia, que se fosen ben contadas...! ¿Incrible, ou non? ¡Pois, se vos fixades, o difícil non está en cre-las historias senón en lograr un mundo de xente nobre..., con historias limpas! Como di unha Socióloga que coñezo eu: ¡Ben cho digo, pero non entendes!

O curioso lector preguntarase qué foi dese título, dese marquesado, tan rico en pradería...! ¡Outro drama: aló en Terranova, probando as máquinas dun bacallaeiro...! Como dixo meu avó, o outro, aquel da Taberna, -que estivera en Madrid, casualmente de sumiller doutro marqués, do de Salamanca-, ó quedarse sen clientela por un erro de dosificación: “¡A auga deume unha fortuna, pero..., ese Rego dos Corzos está demasiado cerca!”.

27 enero, 2007

Andanzas, chanzas e danzas en Castroverde


Monumento ó emigrante descoñecido


Achegas de

Xosé Mª Gómez Vilabella

Esta historia, a diferenza das outras andainas, soñeina. Foi precisamente ó regreso da inauguración (da restauración) dos pendellos da Feira de Castroverde, que me deu por matinar que alí faltaba algo. Así que, matina que te matinarás, acabei durmido, e de durmido, soñei! Mais, xa que o recordo con tanta claridade, igual foi unha durme-vela! ¿Non se di que hai persoas tan imaxinativas que incluso soñan estando espertas? ¡E se eu fose un deses...?

De entrada, vinme petando ás portas da nosa Consistorial, onde me dixo un porteiro, que se parecía, que me recordou, ó vello

Casiano: ¡Pida noutra parte, que aquí ben se fixo promovendo e axudando a resucitar ese cadáver da nosa Feira...!

¿Noutra porta? ¿Acaso en San Caetano...? ¡Pero non me decatei de que alí estaban de festa, que era o 7 de Agosto..., en Santiago, tradicionalmente, o día de come-la cabra!

Ben cabreado por certo, ocorréuseme baixar ó Orzán..., por se retornaba algún indiano rico! Tantos pobres que de alí partiron...! ¡Eles entenderían o meu proxecto! Se Castroverde fose Avión, (Ourense), onde cada emigrante ten un pazo...! Naquel intre saía un barquiño... ¿Sería una “patera”, outra; unha daquelas que levaban ós emigrantes para alta mar? Alí, na Marola, admitíanos a bordo sen fianza e sen certificado médico..., aínda que estivesen comprendidos en quintas, que ese era outro motivo para desertar, e non o menor deles. ¡Aquelas guerras do Rif, aqueles galeguiños que non tiñan con que paga-las Cotas...!

Subido nunha rocha, ós poucos vinme rodeado de fantasmas: ¿Sería a Santa Compaña dos nosos emigrantes? ¿Serían os meus, os do meu Castroverde? ¡Ata serían, que eran moitos: homes, mulleres, nenos, nenas...! Con aquel auditorio rodeándome, espreitándome, entendín que o propio era falarlles, expoñe-las miñas razóns, fosen ou non desvaríos:

-Queridos amigos: Pretendo se-lo Presidente da Comisión Pro-Monumento ó Emigrante, que para iso fun morgado, un dos poucos que desertaron do arado..., mentres os outros, os outros primixenios, se dedicaban a buscar unha moza de casa rica, co capital en cartos ou en leiras, na propia parroquia ou na veciña, que lles levantase o Patrimonio..., sen expoñerse ás outras aventuras!

-Bravo; es un tío pistonudo! –Urrou un daqueles próximos máis próximos, deses que sempre se apuntan, e votan, ó gañador.

-¿Por que...? -Ousei inquirir.

-¡Evidente: Es tan afoutado que déche-lo disparo de saída!

Afagado, levantei o tono, e din en perorar:

-Paisanos, e nembargante, amigos: Estamos aquí, porto de saída pero tamén de retorno, nesta xuntanza, porque a nosa terra é agradecida, e quere demostralo erguendo un monumento ó Emigrante Descoñecido. Para iso, para darlle forma, contamos cun escultor dos grandes, en tódalas dimensións: ¡Paco Pestana! ¿Coñecedes algún descoñecido para indicarllo, para que o retrate como modelo?

Daquela oíuse unha mulleriña pequerruca, toda osos, que se quedara así de tanto parir fillos, pois a partires da primeira, nunca máis regras tivo:

-Na miña parroquia non hai descoñecidos, que todos trouxeron haiga, menos os meus, que todo se lles volveu axudar ó seguinte...; e cando estiveron colocados, tocóulle-la quenda ós fillos dos máis vellos...

Cortoulle a palabra un desagradecido, que non descoñecido:

-¡Fixeches mal, que por consecuencia diso eu non tiven man de obra barata...; nin para sachar, nin para cavar, nin para segar, nin para mallar...! ¡Por moito que o neguen os comunistas, sempre houbo clases, e sempre as haberá!

Para evitar disensións partidistas, vinme na obriga de moderar:

-¡Silencio, e que se achegue primeiro o máis antigo! Voulle dar a palabra ó patriarca dos oestrimnios..., aquí presente!

-¡Grazas, patrón! ¡Xa sabía eu que a antigüidade é un grado, igual que no Exército! Pero dáse a circunstancia de que eu non pinto nada, pois...

-¡Fale con franqueza, que estamos en familia! –Animeino.

-Daquela...; o caso é que, tanto aquí a miña dona coma eu, non somos emigrantes, senón, inmigrantes! Cando foi o diluvio, ó ve-lo verde de Castroverde, nós apeámonos en marcha, tirámonos da arca do avó Noé..., cunha teixa e mais un touro!

Un chusco, que os hai en tódalas asembleas, pitou desde lonxe:

-¡Diante dos meus avós só se apearon dous corvos...!

¡Non había forma! ¡Eramos galegos e seguiamos sen entendernos! Din unha finta:

-¡Que veñan os fillos de Breogán, eses do himno galego, pois os tales emigraron ós tres continentes..., que daquela non se coñecían outros!

Neste punto si que se armou a de Babel pois o de Europa non lle recoñecía dereitos ó de Asia:

-O teu suposto Continente non existe! Mira este mapa: esas terras non teñen separación nin derrego; e logo que aquí pon, “Eurasia”!

En vista do barullo, adiantouse aquel dos fillos de Breogán que fora cos portugueses á conquista de Sebta. ¡Á primeira das dez que houbo!

-¡Eu, que tamén son de Castroverde, emigrei para África..., e non precisamente pola quinta!

-¡África non é un Continente, non estaba separado...! –Rebatéronlle- Alí onde había un barranco, Fernando de Lesseps escavou un canal!

Tomou a palabra un señor vestido de pelicas:

-Chámanme Viriato, e fun pastor na Lusitania... Estando naqueles mesteres, presentáronse os romanos, que viñan preguntando polo Río do Esquecemento; para nós, Lima! ¡Ai, Deus, que estes van funda-la Gallaecia, a coiteladas, e aló arriba están eses amigos dos castros, entre eles, os meus parentes do Verde! Agarrei as tesoiras de rapa-las ovellas, pero eles tiñan lanzas, espadas, frechas..., así que me meteron un frechazo, aquí mesmo, en salva sexa esta parte, que foi peor que unhas almorrás! Desde aquela, desde os romanos, nesa terra verde non deron traballado para os señores, así que..., ou garda-las ovellas do morgado, ou as do señorito da Casa Grande, ou emigrar!

Tras deste, asomou outro portugués:

-Eu falo en nome dos suevos de Braga, que por alí somos máis bragados cós de Rozabragada..., dito sexa sen ofender á xente da Fonsagrada, unha xente única, o único lugar onde ergueron unha estatua ó seu gran Mestre, ó Mestre Portela, na propia Alameda...! Tamén fun un emigrante, que empecei no Rhin, e seguín para abaixo... ¡Volvo sen haiga, pero, con moitos poucos faise un moito...! Se na Fonsagrada honran así ós Mestres, aí, nese Castroverde, que tanto debe ós emigrantes, que se non fose por eles, polas súas divisas, aínda estarían sen redimi-los foros..., ¿non serán capaces de encargarlle esa estatua a don Paco...?

.../...

Do resto daquel soño nada lembro. ¡Non sei en que quedou a porfía! O que si sei é que desbotei as sabas e púxenme ó ordenador. Medio durmido aínda, e incluso sen lavarme as lagañas, que nin me parei niso, arrinquei o ordenador, aparecendo en pantalla este letreiro, que tampouco sei se foi soñando ou esperto:

Monumento ó Emigrante Descoñecido.

O que lembro é que no pedestal tiña unha estrela de cinco puntas..., unha por cada Continente!

¿Monumento ó descoñecido? ¡Pois claro! ¿Quen os coñeceu a todos, tantos millóns de almas nobres, xenerosas, sufridas, caladiñas..., pero, sobre todo,

remeseiros?

Eu non son quen para presidir esa postulación, mais..., ¿algún mozo? ¿Ou é que xa non quedan afoutados en Castroverde? Estas terras levan tempo a folgado, así que debemos confiar nunha nova, abundante, colleita! ¿Onde está a sementeira dese Colexio de Castroverde? Os Mestres son bos, que ben os coñezo; os alumnos, os cachos, sempre tiraron á olas... ¡Daquela só fai falta provoca-la xente, cargarlles as pilas!


Toponimia de Castroverde

Boa veciñanza

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Que o noso Castroverde, cabeceira do antigo Condado de Flammoso, é un retallo daquel paraíso bíblico, aínda non atopei a ninguén que o negase. Nese suposto, o seu circundo tampouco nos pode ser alleo; nin malo nin descoñecido.

Pero á vez que se dá, que existe, unha afinidade xeomorfolóxica, e por ende as liñas divisorias, sexan dos municipios ou das parroquias, son máis xeopolíticas que outra cousa, existe, deuse, ó longo da Historia, unha ósmose parental que entendo merecería unha profunda reflexión.

¿Onde temos unha parroquia, por illada que resulte das colindantes, -montes, ríos, e demais dificultades para o tránsito-, que poda xactarse da súa pureza endogámica? ¡E menos mal que así foi, pois, do contrario, as Leis de Mendel xa a terían eliminada do mundo civilizado!

Se nos remontamos ós castros, aí si que é probable que os intercambios fosen mínimos, pero nunca inexistentes, pois a endogamia absoluta, se nos atemos literalmente ó Xénese, só se deu entre os fillos e mailas fillas de Eva. A romanización, como exército masculino operativo, xuvenil, que era e que estaba, en fase de expansión, non só conquistou terras senón “sabinas”, ¡polas boas ou polas malas! Déronse terras ós combatentes como premio de xubilación; xurdiron as villae; predicou Santiago... ¡E naceron as parroquias!

Naceron as parroquias, efectivamente, consolidándose cos suevos; as terras foron collendo forma; os homes deron en paredar, en delimita-las súas pertenzas, pero..., ¡ou porque non houbese mozas suficientes no lugar, ou porque as veciñas ofrecesen máis atractivo, quen non traspasou as “fronteiras” do seu lugar para explora-lo circundo, para “importar” sabinas? Sabemos, pola tradición dos nosos vellos, que os paus nas feiras e nas festas adoitaban ter como causa remota a defensa da propiedade..., ¡mozas do lugar incluídas! Pero as dificultades vencéronse, superáronse, ¡e casaron! Mellor capital adoitaban conseguir os que casaban coa veciña da porta, pois, ademais da cómoda e das roupas de cama, sempre había a posibilidade de incorporar á lexítima a leira tal ou a chousa cal. Posiblemente veña diso aquel refrán de que... ¡Quen lonxe vai casar, ou tacha leva ou a vai buscar!

Este mínimo preámbulo, estas reflexións elementais, lévannos ó estudo, igualmente superficial, mínimo, dos nomes e das particularidades dos nosos veciños, que máis ben habería que dicir veciños-parentes, pero como por moito que simplifiquemos e/ou abreviemos, a suma de referentes ocupará moito tempo e moito espazo, entendo que e mellor familiarizarnos, de momento, co mapa do noso entorno, que para o resto, para os comentarios definitorios, témo-lo 2.007 apenas estreado. ¡E logo que tamén haberá que facerlle caso ó Henry Fayol naquilo de que a división do traballo sempre é rendible!

20 enero, 2007

Publicado en el blog "Forestman" el 3/01/2006

El árbol más grande de España

Cuentan los inventarios forestales que en Galicia hay 600 millones de árboles, yo no he tenido el gusto de contarlos, pero doy fe de que existen bosques especialmente mágicos y árboles espectaculares. Un solo árbol puede dar sentido a un bosque, a un pueblo o a una persona. Este es el caso del “Abuelo” en Chavín. En esta pequeña aldea de 45 habitantes, perteneciente al Concejo de Viveiro (Lugo), existe un eucaliptal que forma parte de la historia natural de Galicia.

El eucaliptal de Chavín también denominado Souto da Retorta, esta declarado Monumento Natural. Aquí se introdujeron los primeros y polémicos eucaliptos con el fin de ayudar al drenaje de los terrenos bajos tras las crecidas del río Landro. Entre 600 gigantes que fueron plantados entre 1880 y 1912 encontramos al “Abuelo”, un inmenso eucalipto blanco o albar (Eucalyptus globulus) que supera los 80 metros de altura y tiene un diámetro superior a 2,50 m. (como vereís en esta foto que tome, fueron necesarias 7 personas para abrazarlo). Se sabía que era el mayor de Galicia, pero, según el reciente libro Árboles Monumentales de España, también lo es de España, e incluso aseguran que de Europa. No quiero ser incredulo pero en mi humilde opinión discrepo en que “El Abuelo” sea el árbol más alto de España o Europa. Sus 10,5 metros de perímetro de tronco, tampoco le hacen ser el mas grueso pues hay castaños que alcanzan la docena de metros. Por el contrario pienso que “El Abuelo” probablemente sea el mas grande de España, es decir, el que cubica mayor volumen de madera (75,2 metros cúbicos, según datos del Servicio de Espacios Naturales y Biodiversidad de Galicia) y por supuesto uno de los mas altos. El día que visite este majestuoso monumento de la naturaleza, me encontré con un maderista y mantuvimos a los pies del “Abuelo”, una agradable conversación. Me comentó que no hace mucho, talaron un eucalipto del cual sacaron 45 trozas de 2 metros. Teniendo en cuenta la parte no maderable del raberón que desecharon, y contando con que los datos que me ofreció este maderista fueran de fiar, estaríamos hablando de un ejemplar que superaría con creces los 90 metros. En mi próxima escapada intentaré pedir prestado algún Vertex III o Blume Leiss al departamento de selvicultura para poder confirmar la altura del “Abuelo”.

servido por forestman

19 enero, 2007

Contribución de XMª Gómez Vilabella a o próximo Día da Muller

Andanzas, chanzas e danzas en Castroverde

Unha débeda histórica

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Nesta ocasión, aínda que a miña columna leve, e conserve, habitualmente, un chisco de humor, pido que se me tome en serio, que nunca máis serio estiven, nin estarei:

¡Abro unha subscrición, cun euro, como aporte simbólico,

inicial,

para erixir unha placa, un monumento,

en Castroverde,

ao noso insigne paisano

MANUEL CORDERO PÉREZ!

E fágoo non só en honor do homenaxeado, senón, e tamén, da muller galega, obxecto directo daquela intervención súa, tan oportuna, tan positiva como xusta e precisa:

Hay una tierra -¡que bella es!-, Galicia, en donde la mujer rinde a la familia y a la sociedad más esfuerzo que el hombre. Éste, sugestionado por la leyenda del bienestar de América, unas veces, impulsado por la necesidad siempre, vino emigrando, dejando a la mujer al frente de la hacienda y de la familia. Y cumplía su cometido con tal heroísmo, que bien merece nuestra admiración.

(Estas verbas, emocionadas e emocionantes, de Manuel Cordero Pérez, con ocasión da súa defensa do voto feminino nas Cortes Constituíntes da Segunda República, foron recollidas por Alberto Vilanova Rodríguez na súa biografía do noso paisano, –nado en Castroverde no 1.881-, e atópanse no tomo 11 da Gran Enciclopedia Galega)

Hoxe, achegándonos ó Día da Muller, que cae no 8 de marzo próximo, a reflexión máis íntima ten que levarnos, débenos levar, a min polo menos, ás débedas contraídas coa muller en xeral, pero dun xeito máis persoal e directo ás da miña/nosa bisbarra, das que..., ¡das que sempre tiven complexo, polo listas e polo traballadoras que son, que sempre o foron!

¡Que razón tiña Manuel Cordero Pérez, e iso que non viviu a nosa Guerra no seu berce, no seu Castroverde, que lle cadrou estar do outro lado!

Cos homes chamados a filas, como en tempos de Cordero o foran á emigración, casadas e solteiras agarráronse ó temón...; ¡non do barco, senón do arado, que é máis duro, máis forte, menos manexable! E sen deixar de leva-los ovos, os queixos e maila manteiga á feira, coa outra man tiraron da corda do xato, e/ou da vaca, da niñada dos porquiños, da pata do carneiro marón... ¡O malo do caso foi que veu a requisa, as taxas, así que, máis que vender, tiveron que regalar!

Por falta de paxelos para mercar, ¡todas elas costureiras!, esganifaron sacos, e fixeron calzóns, ou batas, para a súa prole. Tiraron de tesoiras e raparon as ovellas; fixéronse con liñaza, e volveron ós teares; axugaron as vacas, e botáronse ó monte..., ¡precisamente ó monte onde se escondían algúns daqueles homes, daqueles fuxidos!, dándolle á fouz ca súa débil musculatura, para arramplar un carro de toxos; e tras dos toxos, apeitar co saco pro muíño; e amasar, e roxar, e face-la bola..., ¡para que non lles faltase un codeliño de pan saboroso ós seus fillos!

Se choraban, que o farían, iso foi a soas, que os nenos, na súa enteireza e no seu exemplo, nunca tal lles vimos. ¿Amazonas? ¡Non tal, que as nosas andaban a pé, polas corredoiras; e para ir á feira, e á Misa, que non as fosen tomar por roxas! Case sempre co feixe na cabeza, que cando non era o feixe era a sella, aquela dos aros dourados...!

A Guerra, oficialmente, durou tres anos, pero as quintas tardaron en licenciarse, un, dous, tres..., ¡segundo os casos! Cando volveron os homes, ¡os que volveron, que algún foise ós luceiros, e outros metéronse a Gardas!, viñan derreados, amargados, ou malferidos; con outro adestramento... Pero a muller non decaeu: Os nenos íanlle a escola, e cando non abría a Oficial, a do Estado, ben que se preocuparon de buscar mestres daqueles do “ferrado”, que xa non cobraban en ferrados, pero si que lles cabía/que nos cabía nun ferrado, a pouca ciencia que acadáramos. Os Curas das parroquias, ¡con tal de que a familia non tivese tacha de roxa!, facilitaron o ingreso de moitos rapaces nun dos Seminarios, Lugo ou Mondoñedo. O resto, en toda casa de certos posibles, ó Instituto, ou á Escola de Comercio. En canto ás nenas, con tanta escola desatendida, fose por depuración ou por mobilización do Mestre, a Escola Normal abriulles a porta grande..., ¡e saíron dez mestras por cada mestre!

Se Cordero merece unha placa, cousa que afirmo con toda a miña alma, as Mestras do rural, particularmente aquelas da posguerra, merecen..., ¡o Ceo! Mais, como o teñen ben merecido, xeralmente aceptado, esas non precisan do EURO para a súa placa conmemorativa, que lles darán, que lles daremos, a Gloria, de todo corazón, ofrendándolles espiritualmente este recoñecemento, esta evocación, esta admiración.

Se non é unha figura retórica aquilo de que Eva..., tal e cal, a muller, todas en xeral, ó longo da Historia, ben se leva redimido, ben leva estudado e traballado, particularmente nesta bisbarra onde contamos, hoxe en día, con mulleres que nos igualan, e que incluso nos superan, en moitos casos, nas máis diversas actividades e disciplinas. Fixérono, lográrono, dun xeito meritorio, individual, esforzado, dignísimo! ¡Por algo lles chamamos “donas”, por algo! O problema, de aquí en diante, pode ser que, de subidas ós altares, ¿que mozo se atreverá a casar con esas deusas que tanto se parecen ás Musas, a Ceres, a Cibeles, a Diana, a Minerva, a Venus...? ¡Igual é cousa de ir pensando que Deus é Mater, e non Pater, como sempre se nos dixo!

Unha curta biografía de
Manuel Cordero Pérez

Lugo 1881 (?) – Bos Aires (Arxentina) 1941. Panadeiro. Dirixente da Federación das Artes Brancas da Unión Xeral de Traballadores- Deputado socialista por Madrid en 1931.
Membro da Comisión Executiva da UXT desde 1914 a 1932- Membro da Comisión Executiva do PSOE desde 1931 a 1939
. Autor do libro Los socialistas y la revolución. 1932

(O editor)

16 enero, 2007

Andanzas, chanzas e danzas en Castroverde

As fabas de Castroverde

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Empezarei xurando... ¿Onde e como queredes que o faga? ¿Chégavos coa man na Biblia, ou preferides que o faga no Al Quran? Teño ámbolos dous ó alcance da man, así que..., ¡desta espero librarme, que mal sexa que, con dous avogados, Deus e Alá, non consiga que me deixen entrar pola Porta Grande!

Primeiro, que é/que foi verdade, todo isto, tal cal.

Segundo, que entendo que o que vou relatar é unha defensa do Patrimonio de Castroverde; e por tanto, síntome en pura ortodoxia con respecto ós fins da Asociación. ¿É, ou non é, Patrimonio, unha terra milagreira, paradisíaca, por máis que só teñamos nela un tego de sementeira?

Corría o ano 1.949... Pero máis corrían os madrileños, en particular os ricos, para localizar un condumio selecto, pois, para pan negro, integral, unhas cantas “píldoras” daquelas que recordaban ó Dr. Negrín, con abundantes pedras para que viñesen máis a peso, catro boniatos, e pouco máis, que diso había, ¡empezaba a haber!, en todas partes, nos ¿ultramarinos? de cada esquina.

Daquela ninguén pensaba no centolo, e menos la lagosta... O luxo estaba nas fabas: ¡unha boa fabada, con algo de chourizo e unha punta de morcilla! (Isto tamén entra no meu xuramento!).

Pol de Vilafrío e meu tío de Pousadela (que non poden declarar neste “blog” porque se foron de viaxe, pero nunca nunha mentira me colleron), obtiveron en Lugo unhas “Guías” de Abastos para levar a Madrid..., ¡un camión de patacas de Castroverde! O único que se lles esqueceu foi mencionar que os sacos daquelas patacas irían por encima, ¡facendo de lona!, pero..., ¡debaixo ían as fabas, fabas de Castroverde!

Tan boas eran, as fabas, que lles mercaron o camión, todo, enteiro, na “Criolla”, un establecemento de artigos selectos sito na Calle Preciados, mesmo da parte de arriba do café Varela [i]. O malo do caso foi que a descarga levou o seu tempo, así que, no entre tanto, estiveron parados, nas inmediacións, catro ou cinco tranvías..., ¡con dez Gardas Municipais apremando para que descargasen axiña, e deixasen a rúa libre! ¡Ninguén pensou en se eran ou non fabas, se era ou non estraperlo, que todo o interese o absorbeu aquel problema viario, circulatorio!

¿É, ou non é, unha riqueza patrimonial, dispoñer dunha terra que produza este tipo de manxares? (¿Sabedes o que penso ó respecto? ¡Que somos uns desagradecidos!)



[i] Non hai en todo Castroverde quen ignore que o Café Varela (dos Díaz-Varela de Rois), xunto co Café Pombo (dos Lamelas de Rodinso), eran os clubes, os parladoiros, da elite, da intelectualidade madrileña de entón.

Andanzas, chanzas e danzas en Castroverde

Por Castroverde tamén se vai ao Santo Andrés de Teixido.

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Debuxo: A.Trillo

Esta historia, esta andaina, pola súa xénese debera ir en catalán, pero como eu escribo para a miña xente, e en catalán só sei dicir, “Vilabella”....! Fose por cansazo físico ou mental, farto de ordenar palabras neste ordenador, tan grande que é que non o dou enchido, o caso foi que decidimos ir uns días a Salou, polo IMSERSO, a parenta e mais eu.


De postos alí, había que moverse, que ese Salou vese nun día. Nunha desas, os do grupo de Galicia coincidimos na excursión de Mundo Social a Monserrat cos de Madrid, ademais dun grupo alemán. Pola miña parte, o primeiro que fixen foi preguntar ós Guías pola sala onde as Cortes da República, na data do 1º de Febreiro do 38, dando lectura ó Estatuto de Galicia, que fora presentado ó señor Martínez Barrio por Castelao, na afastada data do 15 de Xullo do 36, tomou o que se di “estado parlamentar”, precedente que resultou decisivo, absolutamente, cando se elaborou o actual, o de 1.980. Aquela sala debera estar indicada, nominada dalgún xeito, pero se cadra ninguén llelo pediu ós cataláns.

Estaba matinando nestas cuestións cando se me achegou un madrileño, un tal Carballo, co que fixera algo de amizade no hotel de Salou:

-¿Vostede vén ó Museo? –Preguntoume. En castelán, por suposto.

-¡Primeiro quixera visita-la sala onde...! -E comenteille aquel feito histórico.

-¡Boh, Autonomías! ¡Volvemos á España invertebrada...! Estou farto de oír a estes cataláns, que sempre o fan en catalán..., coma se non fosen españois!

Irritoume, e notóuseme:

-Desculpe, pero teño que disentir. Aínda me falta atopa-lo primeiro deste país que non me conteste en castelán se así lle falo eu. Vostede mesmo observaría que utilizo o galego coa miña muller, pero con vostedes, cos compañeiros do hotel, doulle ó castelán, cousa rigorosamente cortés, supoño. ¿Que máis queren?

-¿Galego? ¡Outra desviación dialéctica; un dialecto, quero dicir!

Aquela ironía súa, propia dun Lavapiés dos anos corenta, acentuoume aquela irritación.

-Señor Carballo...; ¿porque vostede díxome que se apelida Carballo, non é?

-¡Exacto! -Contestoume rotundo e breve, como bo castelán, afeitos que están a disparar coa bésta, que tales foron os seus principios, por completo mercenarios.

-Pois ben, por se non o sabe, vaia tomando nota: A primeira é que os galegos xa tiñamos literatura propia dous séculos e medio antes de que agromase a súa lingua, iso que usa, iso que chaman castelán, que español, séxase, de España, tamén é o galego. E segunda, que lle vou dar un consello: Xa que ten eses miramentos, eu, de vostede, tan pronto regresase ós madriles, pasaríame pola calle Reyes, e alí, no número 3, pediríalles que me amañen o apelido, pois a vostede correspóndelle chamarse Quercus robur, que é máis aristocrático!

-¿Que me quere dicir con esa parida? ¿Vaime inventa-lo apelido? ¡Xa sei que outros se poñen Carbajo, pero nos papeis de meu pai sempre o escribiu desta maneira, Carballo.

-Non se me enfade, amigo, pero o caso é que de parida se trata, precisamente de parto, que algún antepasado seu foi parido na nosa Galicia, e daquela un dos seus avós tomou o seu apelativo do punto onde vivía, ou daquel co que o relacionaban. ¡Diso non teña dúbida!


-¿Iso é certo? -Volveume a insistir naquela chanza, receoso e irónico.

-Non só é certo, senón que vostede herdou un atavismo galaico, o de volver a preguntar. ¿Non se decata desa tendencia súa, conxénita, atávica, ancestral?

Non sei se sería un milagre da Moreneta, pero o caso é que desde aquel intre fixen un converso; o malo foi que en días sucesivos todo se lle volveu buscarme para facer preguntas sobre Galicia, que ata lle dixen, para descargarme un pouco:

-Mire, Carballo, cando lle praza, dese unha volta por Galicia, e daquela ensinareille Coruña, polo menos Coruña, que con ir pola estrada xa se fai unha idea, unha mostra, de cómo é o resto. Se queda tempo, levareino a Vigo, que é unha especie de Barcelona, na que falan galego!

-¡Si que acepto; encantado! E tamén quixera coñecer ese sitio a onde se vai de morto, que me ten falado diso o noso Porteiro, outro galego!

-¿De onde é ese Porteiro...?

-¡Díxome non sei que de verde...!

-¿Sería Castroverde?

-¡Sería, que iso sóame!

-¡Puñetas! ¡Mira ti onde tivemos un embaixador honorífico...! Descoide, que vostedes irán comigo, en vida, ó Santo Andrés de Teixido. ¡Prométollo!

Non pasaran nin dous meses cando tiven a sorpresa de escoitar ó tal Carballo. Respondinlle:

-¡Así que conservou este teléfono; pois conserve o meu ofrecemento, que me gustará velos en Santiago, dándolle cabezadas ó Santo dos Croques, que nunca sobra, por madrileño e por listo que sexa!

-Chegamos a esta Vila que chaman Castroverde..., que nos dixo o Porteiro da nosa casa, en Madrid, que o Camiño Primitivo, o de sempre, pasa por este sitio, por xunto dunha leira súa... Pero o caso é que estamos nun apuro, que aquí saben ir a Compostela pero non ó Teixido. Onte mandáronos para un lugar montañoso, pero de chegados alí dixéronos que era..., Teixeda! ¡Todo se nos vai en idas e vidas, pero de aquí non damos saído!

-Está visto que os Porteiros non o saben todo..., nin sequera os do fútbol!

-Mandounos saír da autopista no Km...; xa nin me lembro, e desde alí preguntar polo Camiño Ancho... ¡Neste país todo son camiños, pero ningún nos leva ó famoso Teixido!

Pregunteille en que fonda estaban, e de sabido, díxenlle que me esperase na mesma, que iría eu a buscalos, co meu coche.

Leveinos por Vilalba e polas Pontes de García Rodríguez, onde se asombraron de que os galegos tivésemos tantos fumes...

-¡Ya fueron a menos, que ahora les hacen competencia los eólicos...! -Non entendeu nada, e iso que llo dixen en castelán!

Para afumalos ben afumados, inviteinos a comer nun restaurante das mesmísimas Pontes:


-A ver, ¿que saben vostedes dese Santo Andrés de Teixido, que desde aquí logo se chega?

-O Porteiro díxonos que...

E relatoume a longa historia do Santo Andrés, pero como non hai galego que a descoñeza, omítoa aquí, sequera sexa por brevidade. O único que direi foi o remate:

.../...

-De encontrado con Santiago, en cadansúa cabalería, e segundo ían voando, berroulle Andrés ó compañeiro:

-Estas monturas traspasan os montes que as leva o diaño, que nin que fosen ánimas en pena!

Entón oíunos Xesús, e díxolles desde unha nube, que é como adoita falar aquí en Galicia, que por iso chove tanto...

-¡Rapaces, iso é unha idea boa! Dispoño, desde hoxe, para tódalas ánimas en pena que vaian xuntas, por parroquias, uns por mar e outros por terra, en Santa Compaña, á igrexa do Teixido. E cando cheguen aló, se me rezan por mediación vosa, o diaño deixará de atormentalas, que as darei por perdoadas, e daquela levareinas comigo!

Aqueles parentes seguiron voando, e ós poucos viron pasar, tamén polos aires, un xitano..., na burra do Andrés, na mesma que lle desaparecera aló por Astorga!

-¡Eh, ti, o das melenas, alto, que esa burra é miña! ¿A onde vas? -Seica lle berrou o Apóstolo, medio desaforado.

-¡Mi mare! ¡Xa pensei que me caera outra vez! Compare, que onte merquei esta burra, e saíume tan farsa que me tirou. Daquela morrín..., de morte morrida! E o Jozú de Nazaret, ese da burra mansa, aparecéuseme, e díxome que, posto que a mercara de boa fe, que me perdoaba os meus pecados; todos, incluso os de afanamento! Mandoulle á burra que me levase voando ata un sitio que chaman Teixido, que alí estaría seu dono, o verdadeiro. ¿Vostedes tamén arroubaron..., con esa cara de beatos? ¡Miña madriña, qué bestas tan boas...; tal parecen predicadores!


-Os falares do xitano fixéronlles graza ós Apóstolos, así que tan pronto chegaron ó Teixido, déronlle pasaporte para o Ceo; en directa, sen purgatorio!

-¿Que..., qué pasou co burro? -Preguntoulle a miña muller ó tal Carballo, que xa teño dito que errou de profesión; ¡nunca sabe abondo!

-¡O porteiro non mo dixo! -Foi a resposta do Converso, que xa lle podo chamar así, todo estrañado daquela enquisa tan..., galega!

Entón metín baza, precisamente para embarullalo, que enlear ós da Vila e Corte é un pracer:

-Aquel porteiro se cadra non o sabía con detalle, pero eu si. Esa burra, a do Santo Andrés, era prestada, que os apóstolos fixeran voto de pobreza, un voto compartimental, e segue viva; a burra, digo, que Xesús deulle a inmortalidade, tanto a esa como á que usou El, o Mestre, no Domingo de Ramos. Mais para velas, hai que quedarse a durmir, fóra, o sereno, neste monte do Teixido, unha noite ou dúas, en completo xaxún. ¿Querédelas ver; imos aló? De paso veremos, na mesma Capelada, un rabaño de poldros salvaxes. Os brancos, tódolos brancos, son fillos do cabalo de Santiago, que adoita cubrir aquela egua que lle prestou ó Santo Andrés; faino tódolos anos, na lúa do San Xoán, ¡que niso as leis de Mendel cúmprense, sempre, ó cento por cen!

Carballo non aguantou máis e puxo cara de asasino:

-Mira, galego, non abuses dos madrileños, que iso de devolvérno-las trolas, na Corte está mal visto..., incluso con Autonomía!

Tiña razón e calei, que aquí en Galicia é pacífico, vólvese pacífico, incluso o Fillo do Trono. ¿Que non? ¡Ás probas me remito, que por algo os montes están aplanados! O que non sei de certo é se as persoas somos así de sinxelas porque nos parecemos ós montes, ou se os montes se aplanaron de tan firme que pisamos!

Se volvo a ter algún tropezo con eses descastados, con eses imperialistas que renegan de súa nai, da nai nutricia..., ¡uih, daquela...! Agora que me sei de memoria o Libro de San Cipriano, heilles facer pari-la virtude..., así sexa polo embigo!

_____