Cambiamos de espazo. Esperamos que para mellor. En 10 segundos enlazarás a nova páxina. Se desexas acceder directamente, pulsa no seguinte enlace. Grazas e desculpa as molestias www.amigosdopatrimoniodecastroverde.gal

25 marzo, 2007


Sentenzas, fías e ruadas na bisbarra de Castroverde

Corridas do galo e Tribunais da Pascua

-VII-

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

A Corrida da Meda (Continuación)

Avisan á 2ª testemuña

Dios nos dea boas tardes. – O saludiño, primeiro.
Figura que están fortes – pola panza que lles vexo.

A teima das fames: ver unha persoa gorda, que se supoñía ben mantida, era a envexa total. ¡Deus, como cambian os tempos, e cos tempos, as mentalidades!

O Xuíz

Dígame usted, buen señor, - si es casado o es soltero,
y si tiene ocupación, - y en donde tiene su pueblo.

Non sei se me pasarei de suspicaz, pero aquí vexo unha alusión á Garda Civil pois, nos seus recorridos, sempre coa firma dalgún veciño da súa confianza, preguntaba e repreguntaba, incluso ós cativos, ou máis ben ós cativos. Tiñan o hábito arraigado de ver sospeitosos, fuxidos, en tódalas corredoiras, que por algo se dividían nelas pasándose ós cómaros paralelos. O sospeitoso deixaba de selo se os invitaba á súa casa, e mellor aínda se tiña cociña “económica”, proba de que o señor pertencía ás “forzas vivas”.

Testemuña

Eu son veciño do galo, - e compadre do granxeiro;
de oficio afiador, - e por desgracia, solteiro.

Ocupación, teño, teño. - ¡Ojalá non a tivera!

Traballando de contínuo - e sin ver unha cadela.

Aquí tamén amosa a lectura do “Catecismo do Labrego”.

Mais deixemos estas cousas, - que eu véñolle a declarar;
téñolle tanto que decir, - que non sei por onde empezar.

Háille que ter coidadiño – que o galo non lle é bobo;

porque lle empeza a saltar – i o menos pícalle un ollo.

Mire que iste pillabán – háille que atalo cortiño;

que non lle está un tranquilo – nin siquera no camiño.

Galeóulle unha poliñas, - das do pescozo pelado;
das picotadas que lles deu, - as polas iban sangrando.

As pitas vellas que había – él non as quixo atender,

i a consecuencia de ésto – quixeron adoecer.

I hasta unha destas vellas – que lle fixo tanto daño,

ós poucos días andáballe – cantando coma o galo.

Era o cacarexo das pitas vellas e cebonas: as únicas que o labrego se permitía o luxo de matar cando o visitaban seus compadres, volvían os fillos do Servicio ou de América, na festa do Patrón ou cando había parida na casa.

I había outra patrona – que non sei que lle pasou,
que logo deu en cansar – i ós poucos días marchóu.

O caso é que o perillán – tráille o pueblo en vilo;

foille unha boa limpeza – o traelo aquí detenido.

I hasta os sembrados dos pueblos, -todo botaba a perder;

nin siquera unha mala cebola – se lle podía recoller.

Na casa dunha señora, - vusté xa sabe que entróu;

tíñalle un pouquiño de arroz – y en seguida llo papóu.

Dígolle, señor Xuéz, - vostede mire pro que está,

porque se lle pon o mundo – feito unha calamidá.

“Mire pro que está” era a rabexa contra os funcionarios porque habitualmente non atendían o seu cometido, ¡e menos sen levarlles o pernil!

Vostedes que son da xusticia – e teñen cara de serios,
poñan as cousas en forma – pra que se acaben os lerios.

Porque a metá destas cousas, - se eu lle fora quen mandara,

con esta xardola que traigo – algunha estaba arreglada.

A política de “pau e tente teso” chegara a ser un síndrome; case, case, unha hipnótica apetencia.

Sei que aínda lle dou gusto, - que non me manda calar;
pois traballéille bastante – pro que me han de pagar.

Fai mutis brandendo a caxata, e crúzase coa 3ª testemuña, que saúda:

Hai boas tardes pra todos, - aquí lle vou meu amigo;
eu véñolle a declarar, - ó visto sonlle un testigo.

Xuíz

Dígame como es su gracia, - y en donde tiene su pueblo,
y si tiene parentesco – con la familia del reo.

Testemuña

Se me quixera falar – un pouquiño máis en galego,
porque eu neso do castrapo – casi nadiña lle entendo.

Aquí temos outro desiderátum: dicir isto en público, nun Tribunal, por moi de comedia que fose, no 1.948, e que non se decatase ou reaccionase a Garda Civil é incrible. Ou beberan abondo, ou se dixeron: “Son cosas de la burramia de estos paisanos, que no saben lo que dicen”.

Vivo detrás de aquil monte, - aí cara a Lugo mirando;
gracia pouquiña lle teño, - pero voume arreglando.

Eu da familia do reo – non lle son nada nin quero;

tampouco llo conocín – hasta que chegou ó pueblo.

O día que chegóu, vino. -¡Ojalá que non chegara,

que fixo cada faena – que inda da noxo contala!

Entraba nos galiñeiros – como se fora o amo;

comíalle o que encontraba – i a picotazos co galo.

Na casa dunha patrona, - alí entrou hasta a despensa;

coméulle canto tiña, - i hasta se lle ensuciou na mesa.

Tiña a patrona guisantes – que os quería sembrar.
¡Nin siquera deixou un – que se poidese aproveitar!

Non lle galeaba as vellas – porque estaban desplumadas;

pois il tamén ha de ser vello – se non morre nas andadas.

I hasta lle matóu un galo – porque galeaba a feito;

que lle foi lástima dil – que non era mal sujeto.

Alí a unha veciña – foille escalar ó hórreo;
cando ela se déu conta – tíñao descuberto todo;

e mire se foi desgracia, - que nestes medios choveu;

molláronselle os queixos, - e algún hasta podrecéu.

Pra castigar estas cousas, - fíxese ben no que digo,

que se eu sigo declarando – levántaseme o xuicio.

Poñan as cousas en forma, - e aten cortiños os negocios,

que estes novatos d´agora – queren mandar máis que todos.

As novas xeracións empezaban a esixir cartos, liberdade, etc., e iso rompía coas tradicións patruciais: ¡os vellos poñíanse en garda!

Quero que fagan xusticia, - e que non pasen por riba,
porque senón este mundo – ponse feito unha tortilla.

Termino de declarar – e xa non digo máis nada,

porque se me poño cego – teño para toda a semana.

Quere dicir, máis ou menos: “Se me poño cego..., se dou solta sen prudencia á carraxe que me motiva este reo..., porque cometeu delitos dabondo como para declarar durante unha semana”.

As testemuñas baixaban a modiño, saudando e xesticulando graciosamente, do palco – tribunal. Cerquiña montaran un chiquiteiro a onde os acompañaban os “picapleitos”, con porte e ademáns de señoritos, fachendándose para celebrar por adiantado o éxito da querela. Comen e beben soezmente, chamando a atención, por exemplo, agarrando coas dúas mans restras de chourizos, xerras de viño, etc.

Despois dun descanso para que o público gozase daquelas bromas, ordes dos fareleiros, etc., arriba, na tribuna, tocaban os sinos anunciando a continuidade do xuízo.

Os avogados, con togas e todo iso, dispúñanse para intervir,

pero iso verémolo no capítulo -VIII-

24 marzo, 2007

A Asociación fai un chamado para a recolleita de sinaturas

MANIFESTO POLA PROTECCIÓN DA PENA BRANCA E OUTROS CUMIOS DO CONCELLO DE CASTROVERDE, AFECTADOS POR VARIAS EXPLOTACIÓNS MINEIRAS

Na Serra de Outeiro Maior, dentro dun ámbito de 37 kilómetros cadrados que afecta aos concellos de Castroverde, Corgo e Lugo, a empresa Ingemarga dispón dun permiso de investigación mineira, tendo proxectadas dentro do mesmo varias explotacións de granito, identificadas co nome “San Javier”.

Varias destas explotacións afectan aos Montes Fontenla e Lavandeira, no concello de Castroverde, propiedade comunal das parroquias de Barredo e A Meda, os cales se atopan coroados por cumios de nomes evocadores –Pena Branca, Pico do Outeiro, Castriño de Abaixo, Castriño de Arriba, Pena da Sarna, Pena da Ruza,...-, verdadeiros fitos paisaxísticos que son, á vez, miradoiros excepcionais dende os que é posible divisar fermosas panorámicas que se estenden en todas as direccións a kilómetros de distancia (por exemplo, dende a Pena Branca e o Pico do Outeiro en días claros é posible ver Lugo, situado a máis de 11 kilómetros) e puntos de referencia visual constante na contemplación da paisaxe dende o seu contorno exterior.

Nestes cumios, escasos de vexetación, aflora o estrato rochoso, singularizado pola presenza abundante de grandes bloques graníticos, redondeados polo paso do tempo e o azoute dos axentes climatolóxicos, configurando unha paisaxe case “escultórica” que nos transmite toda a forza e a esencia da xea. Algúns destes bolos pétreos, desafíantes das leis da gravidade e que semellan conxelados no espazo e no tempo por milagre da natureza, son especialmente aprezados polos practicantes de certas formas de escalada, mesmo de fóra de Galiza, ao escasear as formacións naturais axeitadas para estes deportes.

Os montes aos que nos referimos forman parte dunha área de fondas raíces históricas, surcada por itinerarios medievais, como o Camiño Primitivo -a ruta de peregrinación máis antiga á tumba do Apóstolo Sant Yago, desenvolvida sobre unha vía de orixe romana-, ou a que, desviándose da anterior nas proximidades de Bascuas, pasaba por Barredo en dirección ao concello de Pol, ao nordés.

A Pena Branca, o Pico do Outeiro e outros cumios próximos destes montes atópanse íntimamente vencellados ao Camiño Primitivo -discorrente a pouco máis de kilómetro e medio ao sur-, definindo conxuntamente un “territorio” identificable por razóns históricas e paisaxísticas. Seguindo ao historiador Ricardo Polín <<Non se pode entender o sinificado histórico do Camiño Primitivo ao seu paso por estes lugares sen asumir esta relación co territorio circundante>>, do que forman parte estes cumios, cuxa imponente presenza pódese apreciar dende a propia igrexa de Soutomerille, un dos fitos máis importantes de dito Camiño.

O valor destes elementos patrimoniais ponse de manifesto nos propios plans da Xunta de Galiza, entre os que se contempla a recuperación de Soutomerille e desta parte do Camiño Primitivo, vindo deste xeito a ratificar a necesidade de salvagardar a contorna destes bens.

As canteiras proxectadas nestes montes pretenden a extracción de granito para fins ornamentais (fabricación de chapados –revestimentos de fachadas, etc.- e pezas de certa dimensión), o que permite á empresa promotora beneficiarse das enormes prerrogativas previstas na lexislación de minas, como a de ocupar os terreos afectados en contra da vontade dos seus lexítimos propietarios (comunidades veciñais de Barredo e A Meda).

Trátase de canteiras a ceo aberto -co impacto paisaxístico que isto implica, agravado polo alta exposición visual dos frentes de explotación, previstos nos cumios- e están previstas para un tempo de actividade longo (30 anos), recoñecéndose no propio estudo ambiental realizado que os impactos producidos non se poderán empezar a recuperar ata a finalización. Estes aproveitamentos mineiros baséanse nunha investigación previa, consistente en sondaxes que non superan os 17 metros de profundidade, o que revela a intención de desenvolver explotacións superficiais, de grande economía para a empresa promotora pero que implican, pola contra, unha estensión e un impacto paisaxístico moito maiores.

O granito que se pretende extraer nestes montes é unha granodiorita moi feldespática e cun moi baixo contido de cuarzo, pouco resistente á meteorización -polo tanto, moi alterable- e cun aspecto moi común (tonalidade Branca grisácea), características que o fan pouco interesante comercialmente como rocha ornamental (tendo en conta as calidades existentes no mercado). Ao anterior hai que engadir que, de acordo coas sondaxes realizadas pola empresa Ingemarga, as zonas que se pretenden explotar presentan distancias curtas entre as diaclasas (separación entre diferentes estratos graníticos), o cal limita o tamaño dos bloques e chapas que se poden obter a partir das rochas, estimándose que o aproveitamento previsto -granito ornamental- non alcanzará nin a terceira parte da pedra extraída.

De levarse a cabo, a incidencia destas explotacións sería estremadamente alta, así como prolongada no tempo, tanto polo que se refire ao impacto paisaxístico -pola alta visibidade das zonas afectadas, dende varios kilómetros á redonda-, como en especial, sobre a parte destes montes visible dende o Camiño Primitivo. Estas canteiras proxectadas tamén afectan aos propietarios destes montes, como os veciños de Barredo, con proxectos de aproveitamento ben distintos -plantación de especies forestais autóctonas iniciada recentemente- e con varias captacións de auga que se poderían ver afectadas como consecuencia daquelas.

Nos estudos de impacto ambiental realizados pola empresa mineira non se contemplan, como deberan, alternativas de localización das zonas de explotación. O criterio básico para seleccionalas foi o de buscar a máxima facilidade/economía de extracción, o que fai que zonas onde o granito aflora á superficie, como as dos cumios citados, sexan as primeiras candidatas.

Existen formas de conciliar os intereses económicos do sector mineiro co interese xeral de protección do noso patrimonio cultural e natural. Ademáis da posibilidade de aproveitamento mineiro soterrado -modelo xa desenvolto noutros paises da nosa contorna, o cal temos que reivindicar para Galiza á vista dos destrozos ambientais que producen as canteiras a ceo aberto-, dentro dun ámbito tan amplo como o do permiso de investigación de Ingemarga (37 Km 2) é posible atopar moitas alternativas de situación nas que o impacto paisaxístico dunha explotación a ceo aberto sería moi inferior (por exemplo, prevéndoas, a cotas máis baixas e non nos cumios) e onde non se menoscabarían os demáis valores concorrentes na área afectada -históricos, recreativos, etc.-.

En resumo, a ameaza real de degradación que se cerne sobre os montes de Barredo e A Meda só é entendible dende a óptica da optimización do beneficio empresarial, nun contexto socioeconómico que se resiste a abandonar as fórmulas de “desenvolvemento fácil” (explotación irracional dos recursos naturais), o que fai necesario, máis que nunca, a concienciación e reivindicación cidadán, para trocar dito modelo cara a formas de aproveitamento sostible que non poñan en risco o patrimonio e disfrute colectivos.

Na época actual, en que crece con forza na nosa sociedade a sensibilidade por todo aquelo que atinxe á protección do medio ambiente, da paisaxe e do patrimonio cultural (como pon en evidencia o marco lexislativo vixente e os proxectos normativos en marcha -Lei da Paisaxe,...-) e tendo en conta as circunstancias das citadas canteiras (existencia de alternativas de situación, baixo aproveitamento esperable, pequena e incerta repercusión na economía local, etc.), resulta inxustificable que unha paraxe de valor paisaxístico e histórico como a dos citados montes poida ser degradada de xeito irreversible por este tipo de explotacións.

Polos valores históricos, paisaxísticos,… aos que se fixo mención, estes deben ser obxecto dunha especial protección que garanta a súa conservación e mellora, póndoos a salvo de calquera actuación que poida estragalos, como serían as canteiras proxectadas.

Existen diferentes vías para acadar dita protección, como a que brinda o Plan Xeral de ordenación do concello de Castroverde, actualmente en tramitación, e as previstas na Lei de conservación da natureza, na que se definen diferentes réximes aos que se podería acoller a paraxe afectada: “monumento natural”, “paisaxe protexida”, “espazo protexido de interese local” ou “espazo privado de interese natural”, pudiendo ser instada a correspondente declaración mesmo por particulares.

Polo tanto, por medio do presente escrito os seus asinantes reivindicamos a protección dos montes citados -especialmente da Pena Branca, do Pico do Outeiro e doutros cumios próximos ao Camiño Primitivo-, apoiando de xeito expreso calquera iniciativa destinada a promover a conservación e potenciación dos seus valores paisaxísticos e patrimoniais, en especial a presentación de calquera instancia dirixida a tal fin ás Administracións Públicas implicadas.

Lugo/Castroverde, marzo de 2.007.

Nota:

Para colaborar imprimir o Manifesto e facer unha táboa, co seguinte encabezamento e enviar ao enderezo da Asociación dos Amigos do Patrimonio de Castroverde :

Manifesto pola protección de Pena Branca e outros cumios do Concello de Castroverde afectados por varias explotacións mineiras

NOME E APELIDOS ENDEREZO DNI SINATURA

18 marzo, 2007

A presentación tivo unha gran acollida de público

Texto da intervención do autor
na presentación do libro
As feiras de Castroverde no século XX




Dignas Autoridades, señoras, señores, estimados amigos:

Entendo que falar das feiras é un tópico, así que incluso pode ser aburrido porque é tratar de algo cotián, de algo inherente á propia civilización, a tódalas civilizacións, habidas e por haber. Entendo que as feiras arrancan do Paraíso Terreal, ¡se é que o houbo! ¿Por qué Eva lle deu aquela mazá, que seica estaba prohibida, ao seu home? ¿Non sería un coqueteo, unha escena de puro márketing; en definitiva, un troco, o primeiro deles, o primeiro dos intercambios? ¡Douche esta mazá se me dás unha aperta, se me dás un bico, se me fas un fillo..., ao que chamaremos Caín! O tal Caín, pola súa parte, foi o primeiro dos especuladores: Ofrecíalle a Deus ó peor das súas colleitas, na súa soberbia de morgado, e tíñalle envexa ao irmán, ao Abel, porque o segundo, en vez de trocarlle as primicias dos seus rabaños por unas cantas espigas de trigo, ¡sacrificaba aquelas reses ao Señor! Pero non parou aí a cousa, pois detrás de Caín, detrás daqueles labregos, un fillo de Caín, que se chamaba Henoc, segundo a Biblia, meteuse a Construtor, que así empezou iso de venderlles aquelas chozas de pallabarro, de adobes, aos pastores, aos descendentes de Abel, propiciándolles unhas concentracións multitudinarias, tipo Torre de Babel.

A ciencia do troco recollérona, explicárona, elocuentemente, os romanos, tan pragmáticos eles, con só tres palabriñas, e para iso curtas, pero significativas: Do ut des! ¡Douche para que me deas!

Como vemos, isto da división do traballo, isto da complementariedade, por moito que teorizase o economista Henry Fayol sobre organización racional e científica, tempos mortos, camiños críticos, optimización de esforzos, minimización dos insumos, coordinación de funcións, e demais técnicas e perfeccionismos do mundo económico, é tan só unha formulación para estudantes, pois, todo iso, absolutamente todo, xa se vén facendo desde as orixes da humanidade. Con máis ou con menos acerto, con máis ou con menos picardía, con moita ou con pouca efectividade, pero a produción, os trocos, as feiras, a oferta e maila demanda, traémolos nos xenes, desde as mesmas orixes da civilización.

Daquela cómpre deducir que non será tanta vulgaridade falar das feiras xa que, facéndoo, do que realmente estaremos tratando é da propia Historia da Civilización. Por certo, ¿que tiveron de común, todas elas, tódalas civilizacións, e máis concretamente as antigas; para nós, as orientais? ¡Pois, o transporte, as caravanas! Os nosos avós aínda coñeceron aquelas recuas dos maragatos...; e apelidos típicos da Maragatería, por Castroverde quedan uns cantos. Hoxe podemos mercar a distancia, sen presenza física e sen diñeiro físico, mesmo por Internet. Conectados, contactados, entre as redes electrónicas e mailas empresas de transporte, mándannos, recibimos, de todo, ¡a domicilio! ¡De todo, e de tódolos Continentes!

Con estes adiantos, en presenza desta revolución galopante, tanto no industrial coma no mercantil, haberá que engadir un novo capítulo ao Tema das Idades Históricas: Á Media poderá seguir chamándoselle así, pero a Moderna deixou de ser tal, e iso de “Contemporánea” hai que trasladalo ao século XXI, ao presente. O século XX, no que temos que situar o cumio das feiras clásicas, xa é pretérito, ¡pasou á Historia! Trátase dun onte, próximo no tempo, pero afastado en canto á evolución económica, á presente, á do noso mundo cultural, actual.

Neste campo dos relevos, nesta transmisión do facho olímpico, o castelo de Castroverde segue sendo un símbolo, o máis concreto que temos, e por ende, o máis significativo, pero a súa torre da homenaxe quedouse niso, ¡nunha homenaxe aos nosos devanceiros! Hoxe en día tiranizan outras torres; en certo modo, outro feudalismo: ¡As torres de transmisión por ondas! A susodita Internet, a telefonía sen fíos, etcétera. Ordes, consignas, acatamentos e supeditamentos autenticamente mercantís, que nos pasa unha xente, uns axentes, descoñecidos, invisibles, pero que teñen imperio, pois actúan en funcións de ordeno e mando xa que dirixen, informan, forman ou deforman, as nosas vidas, as nosas apetencias, o noso traballo; ¡en definitiva, o noso futuro! A súa auctoritas é real, aínda que invisible; actúan case que por suxestión telepática, pero resulta, en moitos casos, en múltiples situacións, dunha forza indiscutible, meirande cá que nunca tiveron o feudalismo e maila Igrexa xuntos.

Volvendo ao pretérito, e concretándonos á bisbarra de Castroverde, a vitalidade destas terras quedou reforzada, fomentada, con aquela Vía romana que unía Lucus Augusti coa Gigia ástur, devida no século IX en Camiño de Santiago. A primeira etapa, como sabemos, apoiábase no Campamento de Romeán, pasando polo Castrum de Vallis Viridis, hoxe Castroverde, para subir despois á Vacariza, que non “vaquería”, por suposto, onde “vacaban”, onde repousaban, aqueles milites, e con toda seguridade, permutaban os cabalos, soltando os seus naqueles pasteiros e levándose os que lles tivesen preparados, os de refresco.

Cando os suevos estableceron aquela división territorial dos 11 condados, o noso, o de Castroverde, colleu, ou xa tiña, o nome da zona: Campo de Flammosos, polas ondas do cereal; e de aí, o río, de igual nome, que se vai formando con tódolos regatos da parte de Bolaño, daquel Bolannio, que foi probablemente o Castroverde primitivo, xa que a Bolaño pertencen as terras de Valverde, séxase, o Vallis Viridis. O que hoxe nomeamos Castroverde Vello, ao sopé do castelo, non é máis que un burgo iniciado, habitado, polos serventes, polos servos da propia fortaleza.

Esta situación dunhas terras singularmente produtivas, tronzadas polo Camiño Primitivo, e por tanto acollidas á protección reguenga do mesmo, ademais da xurisdición feudal, obviamente xeraron, tiveron que xerar, un trasfego enorme, que nos levou ás importantísimas feiras por nós coñecidas.

Non sei se vos decepcionará o que vou dicir seguidamente, aquí e agora, pois este libriño que me honro en presentarvos está titulado en pretérito pero a súa intencionalidade vai en futuro. ¡Si, si, en futuro! Trátase dunha xanela aberta ao pasado para que albisquemos pola mesma a claridade deste amencer do século XXI. Parece un paradigma, pero coido que é unha realidade. Quixen lembra-la feira vella para mostrarlles aos rapaces algo que sabemos os vellos, tan ben ou mellor cá eles: Que non só no universo material, senón, e tamén, no cultural, nada se perde, nada esvaece: ¡simplemente, transfórmase!

As feiras pasaron, están pasando, subindo que non caendo, do plural ao singular. ¡Así de sinxelo, e así de complexo! Empezaron con aqueles trocos do home primitivo, e desde que houbo camiños, tal que pasou en Castroverde coa Vía romana, á que hoxe chamamos Camiño Primitivo de Santiago, por iso, porque o é, fíxose posible transporta-los produtos ata onde houbese unha concentración humana que os precisase, ou apetecese, tal que un castro, e tras dos castros, as villae romanas, os castelos, os burgos, etc. Por suposto que nesta evolución, para pasar do troco, da permuta, á compra - venda, xurdiu a moeda, e tras da moeda, sucesivamente, para facilitar a translación, o transporte cómodo e seguro dos contravalores, inventouse a letra de cambio, o cheque, a tarxeta electrónica..., ¡e mailo que veña tras de nós, se é que algo queda por inventar!

Para abreviar, que este tema, con todo ser singular, abarca un mundo, o noso, o universal: ¡Que das feiras, en plural, das comarcais, pasamos, estamos pasando, á feira individual, singular, persoal, que é tanto como dicir, á feira global, ou globalizante! Todos, dun xeito ou doutro, estamos en plena produción, directa ou indirecta, desde a caneta ó ataúde; pero tamén en pleno consumo. ¡Daquela, a vida é unha feira, convertémola nunha feira, nun tráfico, nun intercambio, nunha interdependencia, global, conxunta, e todo iso con un ritmo de progresión xeométrica! Se nos paramos en puntualizacións, a feira actual xa comeza antes do natalicio: aparatos de observación, médicos, medicinas, etc., para continuar con iso mesmo, amén das neneiras, das garderías infantís, e por aí adiante.

Para darnos unha idea do que consumimos, dicíndoo en expresión vulgar, abonda con darse unha volta polas vilas e cidades, á noitiña, e dete-los ollos nesas reas de containers que tanto nos estorba para aparca-los autos. Asegúrovos que diso estou impresionado, pois a materia prima, obviamente, é limitada, e o día que rematemos coa explotación do terceiro mundo, cando baleiremos a produción deses países subdesenvolvidos, ¿que nos levaremos á boca, con qué nos abrigaremos, de qué serán as camas, prescindiremos do papel...? ¡Ese será, ese pode ser, o remate das feiras! A única saída, e non a prazo longo, estará na reciclaxe e na moderación consumista, ademais da agricultura e da inventiva, por suposto, salvo que emigremos para un planeta habitable, ¡se é que os hai!

Aínda están recentes aquelas utopías de certos teóricos que daban por periclitado o sector primario, propoñendo un transvase urxente ao sector dos servizos. A profecía saíulles bastante ben grazas a esa piratería que se está facendo coa materia prima deses países aos que chamamos Terceiro Mundo, pero, ¿e mañá...? ¡Mañá será preciso volver ao rego, aos cultivos ecolóxicos, igual que se volveu ao millo, desenganados desa prestidixitación da química irresponsable!

Antes aludín ao Camiño de Santiago como Vía de Cultura e de Prosperidade. ¿Pero sabedes onde me teño lembrado del, onde profundei na súa transcendencia? Foi polos anos Sesenta, nada máis e nada menos que no Aaiún, vendo e conversando con aqueles tuaregs das caravanas, que baixaban ata o Congo e retornaban por Mauritania, uns; e outros collían cara ó nordés, chegando a Alxer e a Tunicia. De volta viñan cargados de billetes, mesturados no fondo dun saco, que daban un bo traballo para clasificalos, para aplicarlles o contravalor, e remitirllos ó que entón se chamaba Instituto Español de Moneda Extranjera. ¡Iso, exactamente iso, era/foi, o Camiño de Santiago, que así comezou o Mercado Común Europeo: Uns, cara a Roma, e outros, cara a Santiago! Cargadiños de mercancía e de moedas, levando e traendo, deténdose nas feiras, e moi especialmente na de Castroverde, que tan á man lles caía. ¡Claro que tamén rezaban, algúns, pero do que ninguén se libraba era da feira, das feiras, traer e levar, falar, intercambiar, e por suposto, cazar, cazar e asar, que iso contribuíu moitísimo ao auxe do Primitivo, que casualmente tronza o país por terras de gran riqueza cinexética, particularidade que non podemos esquecer para entender aqueles desprazamentos a tan longa distancia!

¿Que podemos ver, qué temos que ver, por esta xanela aberta ao pretérito? Partindo de que o presente non existe, e menos coa velocidade vivencial deste intre que estamos vivindo, no que pasan as cousas tal que unha paisaxe vista desde un tren AVE, repito que só nos queda mirar ao futuro. E só hai un xeito de facelo: ¡preparándonos para o relevo do facho, de xeración en xeración! Preparación individual, por suposto, que toda capacitación será pouca dada a competencia estudantil que teñen, e que lles espera, aos nosos fillos, e aos fillos dos fillos, e así sucesivamente, que isto tamén vai en progresión xeométrica! Pero, referíndonos a unha zona concreta, a unha bisbarra do noso entorno, como poda ser o caso de Castroverde, hai, haberá, que especializarse en algo no que por certo estamos bastante atrasados: ¡o cooperativismo, a asociación, a concentración de capitais...! Tanto para producir como para vender. ¡Este é o gran reto se non queremos perde-lo tren da prosperidade!

Con isto dito, se este libriño non leva aos rapaces a este raciocinio, a esta mentalización, daquela é que perdín o tempo, sexa porque non me souben expresar, sexa porque non me saiban ler, ou entender! Xa quedou anticuado aquel dito de que falamos da feira segundo e como nos foi nela; no sucesivo será máis certo, máis actual, falar da feira ¡segundo e como actuemos nela!

¡Pois iso, e nada máis por hoxe: preparémonos e actuemos, que o futuro xa está aquí, e non se presenta doado, nin dado nin doado! Tampouco o foi aquel pretérito, pero temos que agradecérllelo aos nosos devanceiros xa que, daqueles traballos seus, daqueles esforzos, daquela xenerosidade, chegamos ao que chegamos.

Pero aínda me queda unha importante evocación, de tipo patrimonial, se me permitides expresala coas propias verbas dunha paisana miña, a Mestra Enriqueta Otero, que deixou dito: ¡Moito é o que temos recibido..., así que moito estamos obrigados a conservar, a perfeccionar e a transmitir!

Grazas, moitas grazas, a vosoutros, pero tamén aos nosos vellos, aos nosos devanceiros, a todos aqueles que fixeron posibles as feiras, en particular a nosa, a de Castroverde.

Lugo, 15 de Marzo do ano 2.007

Xosé María Gómez Vilabella

17 marzo, 2007

Presentado na Galería Sargadelos de Lugo

Breve resume do acto de presentación do libro: As feiras de Castroverde no século XX, do escritor Xosé Mª Gómez Vilabella

Lugo, 16 de marzo de 2007

O día 15, as 20:00 h, tivo lugar a presentación na galería de Sargadelos de Lugo. Nel interviron, como tiñamos anunciado:

Daniel do Pando da Fonsagrada que abriu e pechou o acto. Interpretando dúas pezas da súa terra, co instrumento coñecido como a trompa da Fonsagrada, para uns, para outros, como birimbao. As pezas interpretadas foron: unha xota de Burón e unha muiñeira de Grandas.

Ignacio Rodríguez Eguíbar,
(Xerente do Plan Xacobeo), que nos expuxo, a importancia que tiñan os Camiños de Santiago, e o que percorrían algunhas persoas para informarse, e
patear os diferentes Camiños; todo isto, porque acababa de chegar dunha viaxe por zonas de EEUU; anunciou boas novas para o Concello de Castroverde, alegrámonos e dámoslle as grazas.

A seguir interviu,
Carlos Vázquez, (xornalista) , que nos fixo unha boa exposición de algo que había nas feiras, os ferreiros, como neto que é de ferreiro, con referencias ao mazo de Goi, guiado polas lembranzas de seu avó, que ía as diferentes feiras dos arredores.

Logo interviu o autor cunhas amplas referencias, podemos dicir, á feira mundial; pero sen deixar de ollar a nosa feira de Castroverde, o Camiño Primitivo, e lembrando finalmente o agradecemento aos nosos antepasados, en palabras, da nosa paisana Enriqueta Otero.

Dámoslles as grazas a todos os intervenientes, e tamén grazas a Jesús Pérez Regueiro, da galería Sargadelos, por ternos acollido tan ben. Dicir que Jesús, ten as raíces, por parte paterna, en Castroverde.

Saúdos e saúde.

Manolo Muñiz
Presidente da Asociación Cultural Amigos do Patrimonio de Castroverde




15 marzo, 2007

ACTOS PARA MARZO E ABRIL

Data: día 15 de marzo (xoves).
Presentación do libro As feiras de Castroverde no século XX, na galería de Sargadelos, praza de Santo Domingo, ás 20:00 h.
Data: día 21 de marzo (mércores).
Saúdo á primavera. Saíremos da praza do Concello ás 17:00 h.
Data: día 24 de marzo (sábado).
Visita aos muíños e Concello de Vedra, xunto coa Asociación de Muiñeiros “Santa Lucía”. (Avisar antes do 15 de marzo)
Abril
VIAXE CULTURAL PARA O 3 e 4 DE ABRIL (anotarse antes do 15 de marzo)
Data: día, martes, 3 de abril
Sáida de Castroverde ás 8:40 h., de Lugo ás 9:00 h. (Ronda da Muralla)
Visita ao Parlamento; 11: 00 h. - Visita ao Museo do Pobo Galego; 12:30 h.
Comida 14:00 h. en Santiago - Visita á Catedral; ás 17:00 h
Cea e durmir e almorzar en Portonovo.
Data: día, mércores, 4 de abril
Pola maná: visita ao Centro de Investigación de Lourizán e ao Castelo de Soutomaior.
Arredor das 14:00 h. Comida nun bar da zona.
Pola tarde: visita á Cidade de Pontevedra.
Data: día 21 de abril
ROTEIRO:
das igrexas románicas, castros, mazos e muíños: Espasande–Goi–Tórdea–Uríz ...) xunto coa Asoc. Arcas de Sarria.

14 marzo, 2007

Sentenzas, fías e ruadas na bisbarra de Castroverde

Corridas do galo e Tribunais da Pascua

-VI-

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

A Corrida da Meda

Celebrada o 28 de Marzo do 1.948

(Insístese en que as transcricións son literais, tal cal están no libreto orixinal)

Atestado do galo

Buenas tardes doy, señores, - distinguido Tribunal,

a jóvenes y a mayores - y al público en general.

Vengo cumpliendo las órdenes - de la Superioridad.

Soy Rodolfo Díaz Montes, - guardia de Seguridad.

He recibido una orden - por conducto conocido;

que buscase al delincuente - y aquí está detenido.

Este gallo aquí presente - es de historia moderna,

Pues nació en una granja - en Castro Riberas de Lea.

Y hasta por ser distinguido, - nació de una incubadora.

Recóllese a impresión que causou a aparición das incubadoras: o labrego, que tiña por dogma de fe o ciclo e a incubación naturais, non saía do seu asombro.

Él no quiso estar sumiso - junto de su gallinero;

y un buen día se marchó - sin saber nada el granjero.

Bastante lejos de allí - acampó en un gallinero,

Donde hizo bastantes daños - según informes que tengo.

Aún sin tener la edad - profanó unas pollitas,

y creo que de eso ha sido - todas quedaron raquíticas.

Las viejas que allí había - las llegó a desperdiciar,

que ni siquiera una de ellas - ha querido galear.

No solamente el desprecio - sino su malvada idea,

no ha querido consentir - que otro gallo lo hiciera.

Por estas mismas razones - gran altercado se armó,

y de resultas de éso - el otro gallo murió.

Se sabe que hizo daños - a los vecinos del pueblo;

y se burlaba de ellos - si trataban de reprenderlo.

Se sabe que ha robaado - en casa de una señora;

atrevimiento muy grande - que ésto no es de broma.

Un día se dió un caso: - Lo mandaron salir de allí,

y él por toda respuesta - contestó: ¡Qui...qui...ri...qui!

Sin pasar más adelante - he de advertir una cosa:

Que este gallo es conocido - por “Travieso Cresta Roja”

Señor Juez, se acabaron – los datos del Atestado.

Ordene su recogida - y dése por enterado.

Neste caso, as acusacións eran máis ben faltas que non delitos, PERO, ¡eran acusacións, delacións! Hai que poñerse nas circunstancias históricas, pois no 48 aínda se detiña e xulgaba á xente por nimiedades, inercia daquela terrible represión franquista da posguerra.

Xuíz

Con el permiso de todos. - ¿Quiere, señor Presidente,

que tramitemos ahora - este latoso expediente?

O Presidente da Audiencia

Puede Usía tramitar - si lo cree menester;

y seguirlo hasta su fallo - ajustándose a la Ley.

Xuíz

Para que ninguno lo ignore - de todos los reunidos,

ordeno al señor portero - que se citen los testigos.

Testemuña

¿Pódese pasar, amigo? - Boas tardes, Señoría;

chamáronme preste sitio - dirán o que me querían.

Invariable: Tan só as testemuñas que se presentaban con actitude afectada, e con gravata, falaban en castelán. Aquí o incrible foi que a Garda Civil de Castroverde, presente no acto, ¡de ben mantida na Meda, por suposto, que a festa foi de tarde!, non se lle ocorreu interromper a “Corrida”, que daquela aínda estaba prohibido utilizar o galego en actos públicos, limitándose ó “uso e consumo” doméstico, coa excepción da reprodución de literatura xa publicada, e para iso, ¡con censura previa!

Xuíz

Jura usted, señor testigo, - ser verdad lo que declara,

y decir todo lo que sepa - con relación a esta causa.

Testemuña

Decí-la verdá hei, hei, - e máis aquí nesta Audiencia;

vosté sépame entender - que eu hei falar en conciencia.

Neste “sépame entender” vexo unha fonda rebeldía, que pugna por acadar un mínimo de dignidade galega; algo así como: “Achéguese vostede, dea un paso cara a min, respecte a miña lingua”!

O decir todo o que sepa - xa non é cousa doada;

eu bótolle que me leva - o menos unha semana.

Pide que se lle escoite o tempo preciso, esaxerando de propósito: aprendera no berce que había que pedir moito para acadar faragullas.

O galo, meu “Cresta Roja”, - é ben decente i honrado,

que hasta fai favores - sin ser nada interesado.

Aquí hai dúas figuras, un doble sentido: “fai favores” nun senso erótico. Ser “nada interesado” era a máxima virtude para aquel labrego, testemuña da defensa, que non sabía pedir nin sequera os seus dereitos sen levar un xamón ó lombo.

Nacéulle cerca de Castro - nunha granxa que alí hai;

i hastra para burlarse dil - chámanlle fillo sin mai.

Dicen que se foi da granxa, - ¡madia levóu a marchar!,

que soupo por boa tinta - que o querían matar.

Aqueles labregos diferenciaban entre a matanza doméstica, considerada de tradición natural e indispensable, coa industrial das granxas, procedementos que lles resultaban sacrílegos, deshumanizados. Por outra parte, quedaban cerca as persecucións políticas, que con frecuencia acababan no paredón.

¿Que se quedaron raquíticas - por galealas, as poliñas?

Desde que eso foi medraron, - e corren ben espelidas.

E queixáronse unas vellas; - galealas non quería;

calquera se achega a elas: - ó visto, teñen a tiña.

Chegaron a levantarlle - que lle privara a outro galo...

¡O outro galo non quixo - que lle estaba ben cansado!

¿Que se armóu un altercado - porque non as galeóu?

Tíñalle anemia no corpo - e con ela se marchou.

Estabamos no 1.948: a anemia e mailas fames dos anos precedentes aínda eran unha negra sombra que non fuxira, que no se daba aloxado.

¿Que roubou unha señora? - Non faltou quen o decía.

Catarreira roubou ela - que outra cousa non tiña.

Nova alusión á miseria que aínda arrastraban algunhas familia. Sen antibióticos, mal calzados e mal vestidos, longos desprazamentos sen roupas de abrigo, mollados, etc., as “catarreiras” (bronquite, pulmonía, gripes, furúnculos, etc.), eran endémicas.

Dicen que hasta fixo daños - ós veciños deste pueblo?

Eu son un deses veciños - e non cheguei a sabelo.

Téñenlle algo esa costumbre; - enseguida se queixar.

Boas prepas lle son iles; - moito lles hai que aguantar.

Alerta, señor Xuez, - non se me deixe engañar,

que ó galo téñenlle ganas - e quérenllo liquidar.

O termo “liquidar” moito arraigou a partires do 36. ¡Meteuse no subconsciente! A xente utilizábao para todo, que ata se dicía: “Hai que liquidar esas herbas do horto...”

E se queren máis testigos, - que non os traten de bobos,

que lle hai vinte no meu pueblo; - coma min sábenllo todos.

Podía seguir falando - pero vóulleme marchar;

cos aniños que teño - non lle estou para laretar.

Neste momento entra a 2ª testemuña, pero iso verano no capítulo seguinte.

12 marzo, 2007

Actos do día Internacional da Muller en Castroverde

Breve resume do acto do día 9 de marzo no CPI de Castroverde, xunto coa Asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde, para celebrar o día Internacional da Muller.

Acto 1º

Comenzou o acto coa introdución de Xosé Mª Gómez Vilabella facendo unha lembranza dos dereitos da muller, con referencias ao noso paisano, Manuel Cordero Pérez.

A continuación interviron: Sabela Rodríguez Oxea coa interpretación : “Queimáronse as lentellas”, Isidro Novo deu lectura a un poema da súa colleita. A seguir Antón Castro interpretou un conto. Seguiron as intervencións de Ánxela Gracián que homenaxeou ás mulleres nas persoas de súa nai e avoa, dando lectura a un poema seu. A intervenvión de Antonio Reigosa con : “eMe eSe eMe”. Marica Campo, que non nos puido acompañar, pero enviounos o seu fermoso poema: Muller. Paco Martín lembrounos o acto das mulleres en Nova Iorque e disertou arredor desa idea.

A seguir Intervención musical de Antón Castro.

Lorena Souto e Mónica Armesto deron lectura a poemas da súa propia autoría. Pechou as intervencións de escritores, Paco Pestana.

E pecharon o acto do día da muller alumnos e alumnas do CPI de Castroverde, dando lectura a textos e poemas diversos.

Acto 2º

Presentación emotiva do libro As feiras de Castroverde no século XX, coa intervención de Eduardo Carreira Gónzalez, que fixo un percorrido pola vida do autor, e relación e predicións do autor, que se cumpriron rotundamente.

O autor fixonos unha reflexión mirando cara o futuro, co traspaso do facho que figura na portada do libro como símbolo. Traspasándolle ese facho a unha rapaza.

Pechou o acto Antón Castro coa interpretación dun cantar, co tema arredor dun crime; a xeito daqueles cantares de cego que tanto abundaban nas feiras.

En Castroverde a 9 de marzo de 2007
Coa colaboración do Plan Xacobeo, Consellería de Cultura e Concello de Castroverde

11 marzo, 2007

Roteiro Francelos-Serés-Rebordaos-Bolaño-Castroverde

O sábado día 10 de marzo, tivemos outro fermoso día para facer o roteiro de: Francelos – Serés – Rebordaos, Cova da Valiña- Bolaño- Castroverde.

Comezamos baixando a Rebordaos, onde nos detivemos para visitar a súa igrexa parroquial. Salientar as tallas de San Xurxo, Neno Deus, San Antón Abade do século XVI, popular, e o santo Anxo. Hai referencias históricas desta parroquia do ano 1214.

Salientar nesta aldea a Casa de Vilariño/”Villarino” coa súa grande chimenea, típica dos pazos, que se non é pazo, pombal ten.Seguimos ata Francelos, e desde aquí, comezamos a camiñar, pero antes puidemos observar unha fermosa vista de parte do Concello de Castroverde e Concello de Lugo, volvemos a salientar a vista de Pena Branca de Barredo, e o impacto ambiental que suporía abrir unnha explotación dunha canteira nesa zona.

Logo visitamos a súa igrexa parroquial, con imaxineria do século XIX e século XVIII.

Salientar o cruceiro que se encontra no atrio, e a súa fermosa carballeira, que facemos votos para que continúe alí moitos anos. Antes de saír da aldea, visitamos a casa de Pablo Castedo, que o feliciatamos pola boa restauración e fermosa casa e hórreo, e dámoslle as grazas desde aquí por ternos acompañado, explicarnos a historia dos fornos do cal de Castedo, e por alegrarnos coa gaita ao longo do día, interpretando diversas pezas musicais, xota de Meaño, Himno Galego etc.

Subimos logo ata Castedo, aldea desta parroquia, aquí temos que salientar un horreo que hai ao pé do camiño, a fonte e o cruceiro que hai ao pé desta. Logo fomos ver os fornos do cal aos que aludimos antes, onde se cocía o cal de Xivil.

Desde aquí baixamos a Serés, cunha igrexa parecida ás da zona, con bastante imaxinería, con retábulos, principal, neoclásico, e laterais sinxelos.

Continuamos camiño de Bolaño, pero antes visitamos a Cova da Valiña, con restos prehistóricos duns 14.000 anos de antigüidade, segundo nos tiña explicado, noutra ocasión César Llana e Felipe Arias, e que o Sr. Vilabella, dicía que se fora noutro país, se tería arranxado a zona, e pechado o recinto e cobrar pola súa visita. Desde aquí baixamos a Bolaño, aldea que xa temos visitado noutras ocasións. Salientar o forno do cal, o palco da música, alguns dos horreos, lavadoiros etc.

Pola tarde completamos o percorrido coa visita a San Martiño de Bolaño, por onde pasaba, segundo lle temos entendido a Ricardo Polín, o antigo Camiño Primitivo. Aldea que está nunha situación parecida a Soutomerille, pero que quizais, esta se visita menos porque queda máis apartada. Rematamos coa visita á igrexa actual de Bolaño onde se encontra un retábulo da antiga capela ou igrexa de San Martiño.

Coa colaboración do Plan Xacobeo, Concello de Castroverde e Consellería de Cultura.