SAN FROILÁN 2010: PECHE DA PORTA DE SANTIAGO

Texto de
"Peche da porta de Santiago",
escrito, e presentado o 12 de Outubro de 2010
por
Ricardo Polín
Escritor e Historiador
Socio da "Asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde"

Cando hai 20 anos puxemos en marcha un complexo e traballoso proceso de estudo e divulgación da primeira vía xacobea, movíanos a idea de que Lugo debe ser unha cidade referencial no occidente europeo.

O aval era ben solvente: Lugo non só está desde a antigüidade nos camiños de longo percorrido, nos vieiros que procuran a caída do sol en Fisterra, aínda máis, é unha encrucillada de camiños transversais, aqueles que responden á racionalidade humana, moito anteriores a ese tecido radial e centralista ao que logo respondeu o mapa das estradas borbónicas.

Os muros desta capital do convento romano tampouco resistiron a presión da nosa secular cultura camiñeira. E houbo que abrir portas aos camiños, como agora fixemos por San Froilán. Mesmo aos camiños de ferro e aos que viñan do mar.

Tal foi a súa influencia, que as grandes arterias acabaron por deseñar as liñas mestras do urbanismo lucense, do Burgo Vello ao Novo Burgo, evolución do decumanus romano.

E nese espiñazo viario estamos agora, fechando este ritual das portas, tan fondamente sentimental. Para mostrar a vocación aperturista desta urbe que foi abrindo portas a outros tantos camiños históricos, de xeito tal que se hai portas na muralla é porque hai camiños de sempre.

E cumprimos con esta última entrega xusto aquí, na praza do adro grande da catedral, porque foi neste recanto onde tivo lugar o máis antigo exercicio democrático no goberno da cidade: os concellos abertos para a elección dos seus rexedores, e porque aquí mesmo, en Fieis de Deus, cada mes se formaron feiras francas, o maior acontecemento sociolóxico, e porque esta de Santiago é a porta de saída por antonomasia, a única que olla cara adentro, a que o bispo Izquierdo coroou coa insignia iconográfica da orde dos cabaleiros santiaguistas, para sempre unida xa á capital galega e á primeira parroquia lucense de Santiago.

Direilles máis, o antigo poxigo, ese tradicional postigo que adornou esta porta, debe ser un aliciente que mova as nosas conciencias para ver de non estropear aquilo que os nosos vellos criaron con tanto siso, con sentidiño: un pequeno fachinelo que permitía entrar a luz, que permitía ver e airear as nosas casas sen deixar de protexelas. Dous valores moi presentes nesta conxunción dos camiños coas portas da muralla, a apertura e a defensa dos nosos valores que debemos levar con orgullo de país e que quixemos pór de relevo neste San Froilán.

Porque tiña que ser este 2010, cando milleiros de persoas atravesaron esta praza respondendo ao reclamo do Ano Xubilar compostelán e fixérono polo vía xacobea máis antiga do mundo. Foron 10 portas para celebrar 10 anos de proclamación da muralla como ben do mundo. Fagamos os deberes para que pronto se sume xa o Camiño Primitivo a esta excelsa consideración da UNESCO, tal e como se está a xestionar.

Logo destes actos que viñemos tendo cada mañá do San Froilán, estou convencido de que cando paseen polo adarve da nosa muralla, a pouco que tendan a ollada extramuros, descubrirán mellor a pegada tradicional das vellas calzadas que estes días percorremos en cada porta: as do leste, cara Castela, por onde outrora partiron en cuadrilla os nosos esforzados segadores en número de 30 ou 40 mil para servir aos señoritos (lembren a Rosalía: “Cando van, van como rosas, cando vén, ven como negros”). Trouxemos aquí a un dos últimos vivos: Ángel Rivas, vinte anos seguidos da Pontenova a Segovia cada vrao. Foi en tren, si. Mais lembren tamén aquel aviso da madrileña estación do Norte no recuncho máis deprimente: “Para perros y segadores”.

Tamén verán desde o adarve as pegadas do peregrino alemán Herman Kunig que en 1496 se desviaba do Cebreiro para vir aos baños romanos de Lucus Augusti.

Verán que o sol do amencer trouxo aquí, á primeira cidade galega da historia, o primeiro peregrino. Non perdamos, por favor, ese lazo coa corte ovetense que ergueu a súa catedral a semellanza daquela nosa primeira basílica.

Como as portas do Norte, que teñen o sabor salgado das nosas mariñas e con el as vías costeiras que atravesan a Chaira procedentes dos portos cántabros e as peixeiras que outrora abasteceron os nosos mercados.

E cara occidente, seguindo a luz do ocaso polas ribeiras do Miño e as prehistóricas fortificacións do condado de Mera ou cara Brigantium, descubrirán as vías atlánticas “per loca marítima”, e esa ollada amarga dos nosos emigrantes camiño das Américas cando o futuro se conquería esforzadamente.

E non esquecemos nese glosario destes actos as portas do Sul polas que Roma, moito antes de se erguer a torre de Babel do Garañón, estreitou lazos cos nos irmaos bracarenses, irmaos de sangue, de lingua e de cultura, achegándonos de paso ás tribos empoleiradas da Ribeira Sacra e aos tesouros da antiga Auria ourensá.

Todos estiveron aquí, participando desta festa. Porque Lugo abriu portas aos camiños.

E antes de concluír permítanme unhas reflexións do máis persoal aos pés desta imaxe de San Capetón, 1º bispo lucense que nos está a seguir desde o alto desta fachada neoclásica da basílica lucense:

- Concordo co pregoeiro das festas en que nos debemos esforzar sempre porque non morra ese espírito popular que fai único ao San Froilán. Direilles que a meu avó, moito antes de eu nacer, o San Froilán deulle a oportunidade de vir cada ano con bestas da mao ao Campo da Feira. E cóntame a miña mai como facía noite en Castelo, en Santiago de Fóra, agardando a que pasase o tren para cruzar... E de como durmía ao pé dos animais... E que alguén viña á cidade por dous pratos de polbo que, xaora, chegaba frío.

- Eran días nos que a miña mai conta que desde a súa casa no Camiño Real vía como a xente madrugaba para volver todos con aguilladas, esa vara labrega tan unida ao San Froilán e aos propios camiñantes de todos os tempos.

- Queridos lugueses e luguesas: hai vinte anos conseguimos oficializar este 1º Camiño con moitos traballiños. Hoxe pasan por aquí máis camiñantes de todo o mundo nun mes que daquela en todo o ano. E vai a máis.

Non matemos a galiña dos ovos de ouro. Fagamos pola vida, que dirían os nosos vellos.

Temos que deixar de ver o patrimonio cultural como un estorbo e convencérmonos de que na súa protección nos xogamos a calidade de vida.

Que os factores identitarios son simplesmente un acto de lealdade coa nosa herdanza coleitiva, co noso orgullo como pobo.

Aprender a dialogar coa historia e coa paisaxe.

Adquirir comportamentos propios dunha sociedade madura no trato co medio natural e cultural. Aprender a lección dos que nos precederon no paso polo mundo.

Que todo iso está nos nosos camiños.

E que sexan as conmovedoras palabras de don Ramón Otero Pedrayo, patriarca das letras galegas, quen pechen hoxe esta última porta. E con ela os meus parabéns para o alcalde da cidade, a súa concelleira de cultura e os grupos da corporación que unanimemente souberon dar cobertura a esta especial e xa clásica celebración.

Canto máis temos andado na vida,
máis amor temos aos camiños.
Non somos donos, aínda de vellos,
de cortar un desexo diante un camiño descoñecido.

Maxinamos sempre aquel vieiro
que nos pode levar ao ditoso xardín da felicidade,
onde a alma se reconoce fonda, interna, inmensa.

Na Galiza, polo feitío da povoación,
os camiños cínguense
e afondan no chan e no interno do home.

Andamos os camiños puros e os riscados polas nosas fantasías.

De novos pensamos 'camiñar' os camiños.

Ben pronto, decatámonos cómo eles nos 'camiñan' a nós.

Nas primeiras emocións do neno
e nas derradeiras lembranzas do vello,
sempre pasa un camiño.

VIVA SAN FROILÁN!