Miscelánea

Dúas aceas con pedigree, ambas no río Azúmara

Diante do muiño da Laxe  (Montecubeiro)

Aos animais recoñéceselles o seu “pedigree” respectivo, e ás construcións, non? As construcións teñen vida, igualmente: xenealoxía, antecedentes…, pais, en definitiva! Alguén as xerou, poñendo alma e vida, non só en facelas, senón en conservalas, en gozalas, en parilas. ¡E cantas veces foron nutricias, por xeracións, en particular os muíños e mailas aceas, conceptos diferentes, pero fundidos na acepción popular! Deles / delas saíu o pan de cada día, pero tamén a música de cada día, en particular a nosa, a dos nosos antepasados, esa dos compases 6 por 8; daquela son monumentos, monumentos monumentais, e ata diría, se non mo tomades a herexía, sacros!

A da Laxe ten dous fitos tráxicos; dalgún xeito, traxicómicos, pois no fondo dos dramas, de quen os causa, sempre hai un ridículo, unha comicidade humana. En poucas verbas:

O tío do muiñeiro actual , un solteirón moi divertido, que se non fose un home-home daría unha clásica muiñeira, retranqueira e pícara, tivo a debilidade de piropear a unha veciña que non merecía afagos. Vaidosa ela, nada máis chegar á casa do seu home, -viñera de fóra, e aínda non coñecía a retranca dos de Montecubeiro-, deulle as queixas daquel muiñeiro que…, que tentou seducila! Seica non había tal, pero a vaidosa aproveitou para auto valorarse diante do seu Otelo. Aquel Otelo, montado en cólera, con máis mala uva que cerebro, presentouse de inmediato no cuartel de Montecubeiro, e acusou ao muiñeiro da Laxe, que era máis moreno que aquel árabe que inventou as aceas, de…, roxo! A inmediata foi o seu fusilamento, e medio século despois gravaron o seu nome na pedra dos inocentes, esa que hai no campo de San Cibrao.

O outro fito foi que o prestamista que dera cartos para reconstruí-lo muíño, ¡con usura, seica!, nada máis coñecer aquel fusilamento desprazou un cerralleiro para que cambiase a pechadura, achaiando a propiedade de inmediato, sen sequera falar cos herdeiros. ¡Polo saldo, a propiedade enteira! Houbo que correr a buscar diñeiro para apealo daquel macho.

A muiñeira de Mosteiro

Aquí houbo outra…, traxicomedia? ¡Iso é o que di a miña “muiñeira”, que vola transcribo seguidamente! O que non estea conforme coa miña versión, coa que lles teño oído aos vellos do lugar, que escriba outra, se lle prace:

¿Que pasou, muiñeira,
qué lle fixeches ao troiteiro de Castro do Rei?
Señor, picoume a pedra e picouma de vez:
tanto se emocionou, tanto acelerou,
dálle que te pego, dálle que che dou,
que se lle foi o martelo…,
pola moxega!
¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.

¿Que fixeches, muiñeira,
onde está ese troiteiro de Castro do Rei?
¡Señor, o que tiña que pasar, pasou:
Volveu coa cana empalmada,
e daquela deu en apañar nas troitas…,
por debaixo do meu refaixo!

¡Escangallamos a peneira
de tanto que peneiramos para volvelo ao seu!

Tra-la-ri-ro, tra-la-rá

Rapaces de Pol, vide moe-la moenda,
e de paso picádelle a pedra,
que non ten quen lla pique…,
á súa maneira!

Repicádea con xeito, por arriba e por abaixo,
punto vai e punto vén,
e non coma ese troiteiro de Castro do Rei,
que tan mal lla picou que se esfarelou!
Tra-la-ri-ro, tra-la-rá.

Xosé María Gómez Vilabella