“I Xornada de Valorización Cultural e Paisaxística de Orbazai”

Membros da Asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde participaron, hoxe sábado, 27 de marzo, no roteiro organizaco pola Asociación Terras de Lugo “I Xornada de Valorización Cultural e Paisaxística de Orbazai”, consistente nunha xornada de convivencia das entidades que a constitúen. O roteiro partiu, como estaba previsto, do aparcadoiro do estadio Anxo Carro, para irmos camiñando polas fermosas marxes do Miño ata a decantadora de auga, para seguirmos polas parroquias de Adai, ata o lugar onde se encontra a sé da Asociación Terras de Lugo en San Miguel de Orbazai. Logo, puidemos disfrutar da actuación do humorista e crítico, Carlos Blanco para rematar coa actuación do grupo de música e baile galego “A Legua Dereita” do Corgo.

(Máis fotos en "Amigos do Patrimonio de Castroverde en imaxes", na banda dereita)

ENCONTRO DOS CASTRO VERDES DA PENÍNSULA IBÉRICA, (16-17-18) DE ABRIL

PROGRAMA DE GEMINAÇÃO ENTRE OS
CASTRO VERDES IBÉRICOS
(XX Quinzena Cultural Primavera do Campo Branco)

16 SEXTA

Recepção aos municípios Castroverde de Cerrato, Castroverde de Campos e Castroverde de Lugo
Local: Câmara Municipal de Castro Verde
Horário: 17h00

Abertura da exposição “Abril”
de Elias Rodrigues e Miguel Rego
Com a participação da banda da Soc. Recreativa 1º de Janeiro
Local: Parque Infantil
Horário: 18h00

Jantar de Boas Vindas
Local: Castro Verde
Horário: 19h30

Concerto “Mãe”
com Rodrigo Leão
Local: Cine-teatro Municipal
Horário: 21h30

17 SAB

Sessão Protocolar
Geminação “Castros Ibéricos”
Local: Salão Nobre – Câmara Municipal
Horário: 10h00

Abertura da Exposição
Artes de Castroverde (Lugo- Galiza)
Local: Fórum Municipal
Horário: 12h00

Almoço de Confraternização
Local: Entradas
Horário: 13h00

Feira de Velharias e Produtos da Terra
Horário: 9h00-18h00
Participação Artesãos da Música 11h30 e 15h30
Os Cardadores da Sete e As Papoilas do Corvo -15h30
Local: Praça da República

Concerto Coro do Conservatório
e Banda da Soc. 1º de Janeiro
Local: Basílica Real de Castro Verde
Horário: 18h00

Jantar de Confraternização
Local: Salto
Horário: 20h00


18 DOM

Lugares com História
Passeio Pedestre
Horário: 9.00 horas

Almoço de Confraternização
Local: Castro Verde
Horário: 13h00

Abertura da Feira do Livro
Local: Biblioteca Municipal
Horário: 15h00

Nota:
Inscripcións de socios antes de rematar o mes de Marzo.
Logo, aberto para todolos veciños do Concello. O Concello pagará o autobús

O 18 de Marzo de 2010

Foto: Augadalte Paco Pestana

INAUGURACIÓN DO ROTEIRO LITERARIO
FIZ VERGARA VILARIÑO.

INAUGURACIÓN Á QUE ASISTIU A ASOCIACIÓN AMIGOS DO PATRIMONIO DE CASTROVERDE

Como sabedes, cada edición do Premio de Poesía Fiz Vergara Vilariño remata en xuño cunha viaxe ás terras do Fiz, a esta Lóuzara, xerme da súa poesía e acubillo dos seus degoiros.

Dende hai dez anos vimos facendo este roteiro como unha homenaxe ao poeta e á súa terra. E de cada vez as palabras do Fiz e a música suben aos outeiros louzarinos dende a Fonte da Cova.

Hai tres anos, na entrega do Premio, e coma um fermoso reto, os artistas plásticos que nos acompañan neste proxecto aceptaron a arriscada idea de “interpretar” plásticamente un poema ligado a un punto xeográfico concreto. E así xurdiu unha aventura que hoxe, xa rematada, converterá este roteiro literario e artístico nun espazo vivo de estudo da obra do Fiz, da plástica galega actual e do medio natural no que está encravado.

(Da web da Agrupación Cultural Ergueitos)

(Máis información e fotos na banda dereita)

“I Xornada de Valorización Cultural e Paisaxística de Orbazai”

A ASOCIACIÓN TERRAS DE LUGO, VAI FACER UN ROTEIRO DESDE O ANXO CARRO ATA ORBAZAI, O PRÓXIMO SÁBADO, DÍA 27,
(VER PROGRAMA na web da Asociación Terras de Lugo)
A ASOCIACIÓN AMIGOS DO PATRIMONIO DE CASTROVERDE ANIMA A TODAS E TODOS PARA QUE PARTICIPEDES.
HORARIO DE 17:OO h. - 21:00 h.

(Ver máis na web)

Roteiro dos muíños. 13/03/2010

No muiño de Veiga

Breve resume do roteiro dos muíños do:
Ferradal, Pestana, Veiga e Rodinso.

No día de hoxe, sábado, 13 de marzo, saíndo de Castroverde, pasadas as 9:30 h., para camiñarmos desde Francelos, visitando o muíño do Ferradal, entre Francelos e Castedo, no rego das Presas, que arranca da agra de Portodauga, curioso nome, afluente do río Rade ou Racamonde, que irá verquer as súas augas ao río Chamoso, na Ponte Galiñeiros, xa no concello do Corgo. Muíño da Casa de Pablo de Francelos, a quen damos as grazas desde aquí, socio e membro da Xunta Directiva que, amablemente nos explicou o funcionamento. A seguir pasamos por Castedo, camiño de Rebordaos por medio dun souto con regos de auga, onde sobresae o Rego de Anguieiro que nace en Monciro, neste percorrido puidemos ver restos de mazos e muíños, estes sen restaurar, e no medio de silvas. Pasando pola parroquia de Rebordaos é de salientar a Casa Grande dos Villarino, cunha impresionante cheminea. Seguimos camiño de San Miguel, pasando por Fontao para visitar outro dos muíños restaurados, muíño de Pestana, este xa no río Chamoso. Desde San Miguel pasamos, en autobús, ata o muíño de Veiga, que data de 1829, xa na Parroquia de Montecubeiro, no río Azúmara, aquí estaba agardándonos Xosé María a quen lle agradecemos a súa amable explicación do funcionamento do rodicio e, a “trampiña” feita para que o muíño parase só, unha vez rematada a gra. Desde aquí subimos ata Vilabade, pasando por Frontoi ata Rodinso, onde nos agardaba Suso Lamela, para ver funcionar o único muíño de nora (noria) que temos en Castroverde, que data de comenzos do século XX e, que funciona por medio dun sistema de poleas e correas. Esta mesma canle de auga era aproveitada para unha pequena planta de produción eléctrica. Dicir que estamos no rego de Rodinso, aos mesmos pés da Serra do Pradairo ou Miradoiro que, é unha da fontes do río Chamoso. Salientar en Rodinso a Escola Fundación de D. Eduardo Lamela Pallín, fundada en 1931. Escola que desde aquí solicitamos que sexa cedida para a creación dun museo en Castroverde ou que, cando menos, se rehabilite para un museo de interpretación de Terras de Castroverde.

Saúde, Terra e Lingua.
Manolo Muñiz

Miscelánea

¿É san terlles envexa aos veciños?

Aínda que os cregos digan que non, teño para min, ¡descubrino cos anos!, que a envexa sa, construtiva, é un dos motores da civilización; se cadra o máis eficaz. Eu mesmo, se non fose por aqueles compañeiros da escola de Maxide que se ían ao Instituto, ou ao Seminario, mentres eu só podía aspirar ao ripeiro das zocas, non houbese acadado as forzas que tiven para pasarme a vida tragando libros…; ¡pero isto é un tema subxectivo!

O que é obxectivo é que os irmáns Rielo, de Arcos dos Frades, Pol, “fundaron e montaron” un Museo Etnográfico que hoxe é a envexa dos Concellos que teñen esa carencia, máis que por falta de medios, por falta de iniciativas. Con todo ser malo non telo, é peor a circunstancia de que están desaparecendo, ou extraviándose, as cousas, os artigos, dignos de perpetua memoria; unhas, por deterioro, pero máis aínda porque hai xente, concellos e países, que queren e aprecian o que outros aborrecen.

¿Que non hai sitio? ¡Iso é un pretexto de mal pagador! Os irmáns Rielo mercaron esta casa histórica, que foi a de don Froilán, onde a resistencia ao franquismo tivo un dos seus episodios máis cruentos. E seguidamente percorreron a contorna, estimando e atesourando o que outros desprezamos. Hoxe temos que pedirlles de favor que nolo deixen ver, cousa na que nunca foron egoístas.

¿Onde está iso de Arcos dos Frades? ¡Pois nas lindes do noso Condado, raiando co de Superata! Lembremos aquilo de que na escritura de venda dos Castro aos de Altamira incluíanse as terras de “Loaces…”

Como dixo Villarino (José Enrique), nunha ocasión recente, “Sería (imprescindible) localizar os principais recursos (etnográficos) para deixárllelos en herdanza aos nosos fillos e netos, e que non se perda a memoria do patrimonio”. ¡Pois todo é cuestión de envexa, de te-la suficiente para plaxiar o que fan/fixeron os nosos veciños!

Xosé María Gómez Vilabella

Historias intra da bisbarra

O Paio de Sampaio

O diaño me tentou aquela noite, mentres quentaba as canelas na cociña vella da Pallota, nunha rolda de contos diso, de lareira, referir o que lle pasou ao Afonso da Cordeira coa mestra do Pombal. Veredes o por qué, qué complicacións e qué descubrimentos traen consigo as palabras, algunhas verbas, maiormente as angulares, que non todas, por suposto, que tamén as hai que funcionan de macheta, e despois están as de recheo, etcétera.

Aquel Afonso, de grata memoria, fora comisionado para ir a Castroverde a busca-la nova mestra, que tiña anunciada a súa chegada no coche da tarde, no dos Veigas. Á saída da Misa, que era cando daba as ordes aquel pedáneo, aquel Dositeo da Cernada, máis coñecido polo alcume de “Dixen”, un alzado, un verdadeiro pretor por aqueles días do Alzamento..., algún gracioso propuxo que fose o tal Afonso a busca-la mestra, pois aínda que non tiña fillos en idade escolar, dispoñía dunha boa cabalgadura... ¡Iso si, pois a burra do Afonso tanto andaba na directa como na reversa!

Non tiña fillos na escola, xa o dixen, pero tiña cinco cargos, todos por enchufe do señor cura, de don Benito, aliado co pedáneo Dixen. Era, ou exercía de, campaneiro, enterrador, sancristán, apousentador da tropa, e, a maiores, alguacil das cacicadas. ¡Demasiadas prebendas como para negarse a unha prestación cívica, persoal! Cómo non sería a cousa, que incluso tiña unha camisa azul, bordada en rojo ayer, para aquelas ocasións marcadamente protocolarias. O pobre Afonso, ¡que digo de pobre, pois ese está no Ceo, seguro que si, con cargos e ben pagado, polo menos de alguacil das ánimas, ou de introdutor dos responsos!, aceptou aquela comisión sen rechiar.

Despois da encomenda, nunha especie de grazas a Deus, que non ao Afonso, cantouse o Cara al sol, e tiráronse aos catro ventos, desde os coutos aos cubeiros, aqueles urros triunfais, que para iso do Imperio, en Montecubeiro, ¡todo, ou nada! Foi cousa de ver, irrepetible, a daquel enterrador coreando os vivas dos esbirros matachíns.

Fóronse para Castroverde, de seguido, que aquel domingo non tocaba feira, e non había acompañantes, o señor Ignacio e mailo Afonso. Ignacio a buscar o correo, e Afonso para recolle-la mestra, unha civilizadora da Normal, séxase, normalizada!

Xa de volta, por Bolaño adiante, con outros que volvían de Lugo, chegando ao río Chamoso, deron en ladrar os cans do señor Xervasio, se cadra polo barullo que percibisen...; e daquela a burra, que non era de tanta paz coma o seu amo, sacudiu as pulgas de tal xeito que deu coa mestra no chan, medio envolta e medio revolta na propia saia...; ¡nun retallo dela, que por entón a norma era longa pero a tela escaseaba! A mestra, que por algo era de Lugo, e por iso, aleuta, apartou aquela bufanda que se lle formara coa fanguela, para devolvela ao seu oficio de saia, e despois diso levantouse, nun tris, visto e non visto...; ¡tanto que había para ver, ou polo menos, para entrever! Afonso, todo galantería, todo servidume, arrimoulle a burra á parede daqueles prados do muíño para que lle servise de montante, que non lle deu tempo para máis, e coa mesma, a ínclita volveuse á albarda, antes de que Afonso, ou Ignacio, ou calquera dos que viñamos de Lugo, tivésemos tempo para galantear, para axudarlle, naquel transo, naquel apuro, naquel ridículo, naquela vergoña... Pero ela, a señorita, só falou co Afonso, que aos demais fíxonos de menos; ¡no meu caso era natural, un impúbere!

-¿Alfonso, has visto mi prontitud? ¡Espléndida! ¿No?

-Señora mestra, eu…; eu non lla vin, que a leva ben tapada, con esas braguiñas mouras...; e logo que..., aquí non se lle chama así á regaña das mulleres, que se lle di a paxara..., ¡con perdón dos paxariños!

Aínda ben non rematara con aquela historia verde, a xogo coas outras que se estaban contando, por quenllas, que de conto nada tiña, ¡dou fe!, na taberna susodita, nesa da Pallota, cando un daqueles parroquianos, que era de Sampaio por máis datos, exclamou:

-¡Esi home ye bobo, que pudo tarse callau, ou dicirlle que lla volvese a ensinar, de vagar, pero máis adiante; a soas, por suposto!

Daquela houbo algún riso, pero eu non entendín máis nada de semellante xerga. Tempo adiante, vivindo nas Asturies, decateime de que aquel señor de Sampaio chapurreara dúas ou tres verbas, ¡en bable! Volvín pola Pallota, ex professo, pero levoume tres días; tres días de investigación e de inquéritos para localizar ao meu interlocutor, ao señor de marras, aquel do bable:

-Mire que ardo en curiosidade por saber cómo é que vostede, naquela ocasión, aí na Pallota, dixo aquelas palabras, ¡en bable! Por máis que preguntei, todos me dixeron que vostede nunca da Fonsagrada pasou...; pero non só iso, senón que estes días, falando con xente deste contorno, atopei algún que outro que bablea..., coma vostede!

Enfadouse e interrompeume:

-Aquí non babea ninguén; e teña conta do que di, que me estou cargando de razón!

-Señor, calma, que a cousa non vai a maiores, pois iso do bable élle a lingua dos ástures...

-¿Como que dos ástures? ¿Así que, por aló adiante, eses parentes só saben o que aprenderon de nós, dos da casa matriz, dos lucenses?

Demos en falar, cun bo viño de Quiroga por compañeiro a falta de sidrina, e aquel paisano repasoume, nunha tarde, cen follas da Historia medieval. Contaban os seus antepasados que o morgado das Torres do Souto, hoxe Souto das Torres, ¡que a saber por qué o reviraron!, daquela que os mouros se achegaron aquí por Lugo, que ben coidaron que era a Meca do Poñente, pero, ¡arrefriáronse!, propúxolles aos seus rendeiros repregarse pola Vía de Gigia, para as montañas das Asturies, onde era máis fácil defenderse das cimitarras daqueles agarenos, que alí chegaba con subirse aos riscos e arrearlles catro cantazos...

Coa mesma fóronse cara aló, cara ao sol, ao Nacente, arreando naqueles rabaños da facenda miúda, uns a pé e os outros andando, de quitado uns cantos cabaleiros, así chamados porque tiñan cabalo propio, de seu, que non por outra cousa, non se pense mal! Pero denantes pecharon, ou trancaron, a igrexiña do San Paio, que fora da mesma familia condal, tamén coñecido por Pelayo entre os godos, seus veciños, ou máis ben, seus opoñentes, pois eran unha xente lixeira, e mal falada.

Fose Paio, ou Pelayo, ou Pelaxio, o caso é que se trataba dun fillo do conde de Flammoso, que lles capitaneou aquela éxida - persecución, mal ou ben calculada, cara á Fons Sacra, pola Vía susodita de Gigia, montañas adiante; ¡adiante e arriba, pois houbo que subi-lo Acevo!

O señor de Sampaio, aquel amigo recuperado, non se lembraba ben do que lles pasou despois nas Asturies, pero si de que seu avó contaba que o avó del lle dixera..., e por aí adiante, que seus primos, aqueles emigrantes dos cantazos, despois daquela pandeirada da Cova d´Onga, quedáranse por aló, nesa terra do anís...

Quixen axudarlle, con precaución, sen facelo de menos, por suposto:

-¿A vostede sóalle..., Cangas de Onís?

-¡Home, iso de “Cangas”...! Cangas son os xugos abertos..., que casualmente téñoos eu, a pares, que os uso para acola-lo millo!

Xa descubrira o máis importante, así que cambiei de terzo, disposto a lograr unha conquista; ¡ou unha reconquista, por usa-lo termo clásico, consagrado polo uso!

-Mire, deixemos iso, que non ten maior importancia. O que si lle prego é que faga un esforzo de memoria para que me refira canto se lembre desa historia da súa familia..., pois en Historia, como en todo, os mosaicos fanse coas teselas das lembranzas dos coetáneos!

-¡Pouco máis me queda no tinteiro...! Pero non, que aínda non falamos de cando os parentes reclamaron a súa herdanza, aquel herdo ancestral...

Tratei de aceleralo, pero a xente do campo non entende a fogaxe dos chupatintas:

-¡Conte, conte, que se me está avivando o lume da curiosidade!

-Entón, ¡téngotelo que contar! Un dos primos do meu vello..., que xa non sei cómo habería que chamarlle a un parente tan lonxano, que eu só sei dicir tataravó..., e para de contar! Aqueles primos querían mandar en nós, ¡nos propios morgados, nos da casa matriz!

A miña comprensión, modestia á parte, era total:

-¡Claro; despois do que se lles axudou desde aquí, desde a retagarda, maiormente con homes e con munición de boca, para bota-la mourería, aqueles encovados das bocarribeiras ástures, aquilo das Asturies, Patria querida, que houbo que reinventala, e poboala, coma se nunca houbese existido don Oppas, nin a tal Florinda la Cava, aquela moza de Septa…!

Non me fixo caso, ou é que non entendeu as miñas alusións, así que tirou para adiante:

-Como nestis casos sempre hai algún veciño con práutica que avise do lume, achegouse por aquí, ¡e rebentou un cabalo!, un parente de por aló, da Fonsagrada, ou de Grandas, ou dos Oscos...; dá igual, pois o importante foi a novidade, que nos dixo que quedaba nos pradais do Burón, mantendo as eguas e dándolle ao bollu preñau, de paso que afiaba nas espingardas da súa xente, un tal Xilo...

-Non, señor; era Silo, un Rei da Gallaecia, sexto dos que se afincaron nas Asturies, que nos foi imposto pola súa camarilla, por aqueles señoritus de Ovieu...

-¡Ah! ¡Daquela igual foi o inventor dos silos...! Pero, ao caso: Aquel tipo non viña con trazas de axudarnos a segar, que estaba facendo tempo para que recollésemos o cereal, nós, polo Chamoso abaixo, pois, con aquelas bisarmas, con aquelas alabardas, o que afeitaban eles eran as barbas do veciño! Estaba facendo tempo para darnos lugar a que recollésemos o pan, e o peneirásemos de contado..., nosoutros! De advertidos, os de por aquí xuntaron canta egua se atopaba senlleira, desde Gomeán a Bascuas, ¡pois con pallabres, cero! De paso, arramplaron con canta fouce e gadaña había, estivesen ou non afiadas! Así que, como din que non hai mellor defensa que un bo ataque, os de por aquí traspasaron a Vacariza, para térlle-lo camín arriba do Cádavo... Alí fixeron unha matanza de primos, tan ao rente que aquilo parecía unha seara, que só lles faltou facer medeiros cos mortos, de tantos que había, por ámbalas partes!

Animei no señor, que a cousa, se non era vera, polo menos estaba ben trovata:

-¡Élle certo todo iso, que aí no Cádavo, nese “campo dos tizóns”, porque os ástures queimaron a toxeira para mellor perseguir aos nosos, aínda se conserva outro nome de referencia, o de “Campo da Matanza”! Tamén está a cousa do escudo da Baleira, o antigo, o verdadeiro...

-¿Ah, si; de veras? ¡Daquela terei que ver esas cousas, por ante min, antes de morrer, para deixárlle-lo contado aos meus guages..., como ficieron comigo aqueles avós!

-De paso pregunte pola Casa do Concello, pola vella, que alí, se non se cansaron del, teñen un escudo en gra, inspirado precisamente nesa batalla, pero os do Val din que foi unha guerra cos mouros…, porque lles resulta máis lendario!

-E non me estraña, -asentiu o meu relator, -que aqueles cadáveres ben mouros quedaron; ¡puro tizón, puro cádavo!

-¡Tanto como mouros...; o que quedarían sería brancos, ao perde-lo sangue...!

-¡Diso nada, rapaciello! Quedaron mouros, chamuscados, pois os nosos, os de por aquí, por culpa daquela cheirume, coas fouces e coas gadañas que levaban, deron en coller toxos e xestas, e con iso apiñaron aqueles cadáveres nunha meda... Pero, ao que íamos: ¿Ti viñeches na miña busca simplemente pola curiosidade de que digo palabras que se parecen ao bable dos asturianines?

Tiven que calar, derrotado. O señor perfeccionou seguidamente a miña cultura:

-¡Como non lle ían chamar Cádavo a un campo de tizóns, de tizóns e de ósos calcinados!

-¡Vostede abráiame coa súa sabenza, que vai alén do que é popular!

-¿Que queres dicir con iso? ¡Aclárate!

-Mire, a cultura medio consiste en pasarnos os saberes uns aos outros. Iso de abraiar é un modernismo, que vén a ser..., asombrarse, moito, con algo inesperado, ou con algo que mal se entende, que non o entenden os non iniciados. ¿Sabe?

-¡Vale, ho, que con iso, hoxe por hoxe, quedo conforme; conforme e despachado! Agora voume a por un carru yerba..., que eu non vivo das túas historias!

-Espere un momento, por favor, pois agora que sei de qué vai o conto, voulle contar a miña, os flocos deste asunto, que son dúas verbas: Aquela batalla do Cádavo rematou máis adiante, no meu Monte, no Monte Cuperio, nun sitio que aínda lle chaman Rego dos Ósos, que o encabeza un manancial ao que lle din, con xusteza histórica, Fonte de Matahomes.

-¿De Matahomes; seguro? ¿E non será a Fonte do Chopo, aquela da que di a copla: Fuente del Chopo si hablaras / tus aguas aclararían…?

O meu abraio foi a máis:

-¿Tamén sabe a copla dos Vilares…? ¡Ai logo; vostede é unha eminencia, unha enciclopedia, un patriarca!

-Non, ho, algo menos, que nos meus tempos só tiñamos o Catón; despois veu ese Rayas..., e por aí adiante!

-¡Non sabe qué agradecido lle estou, que vostede descubriume un secreto moi particular da nosa Historia; afellas que si!

-¿Quen? ¿Eu? ¡Chacho, non vaciles cun vello!

-¡Si, vostede, en efecto; o malo será que non llo poderei contar a ninguén..., porque non me crerán!

Aquí estouno contando, e ademais, por escrito, pero con tanta timidez que nin case me atrevo a facelo, por se non me credes! O que está claro é que nese Sampaio da estrada de Lugo algo de bable quedou, trouxéseno ou leváseno de por aquí, que igual o trouxeron, no 36, aqueles soldadiños do tenente coronel Teijeiro! Polo que respecta a don Pelayo, ou Paio, se é que non foi unha inventada, se é que foi o primeiro, e non aquel Pelaio Favila, aquel do oso, fose ou non fose conde de Flammoso, ¡paio, o que é paio, non foi, en nada, que lle deu un nome axeitado á súa Cova d´Onga!

Xosé María Gómez Vilabella

Roteiro dos muíños: sábado, día 13 de marzo de 2010. Coa participación da Asociación Arcas de Sarria

-Saída de Castroverde ás 9:30 h.

-Visitando os muíños do Ferradal en Francelos (camiñata curta, duns 5 quilómetros) ata o de Pestana en San Miguel.Visita ao muíño Veiga en Montecubeiro e de Lamela en Rodinso,(en autobús), se andamos ben de tempo, baixamos camiñando ata Castroverde.

-Xantar arredor das 14:00 h. (Avisar antes do día 10 de marzo)

-Pola tarde Asemblea extraordinaria

Nota: avisar antes do martes, 10 de marzo, xentaremos nun restaurante da zona

Avisar no correo electrónico ou no teléfono habitual

Saúdos. Manolo Muñiz

CONFERENCIA DE X.Mª VILABELLA NO CPI DE CASTROVERDE

Onte, venres, tivo lugar o último acto da sexta actividade no CPI de Castroverde.
En primeiro lugar interviu o Sr. Vilabella con este título e estas palabras:

Pasado, presente e futuro de Castroverde

Ilustres señores, queridos amigos/as.

Xa que a cousa vai de Historia, comezarei cun refrán periclitado, historicamente periclitado: aquel de que non poden empezarse as casas polo tellado. Pero se algún día foi certo, hoxe, non. En arquitectura, por exemplo, mal se pode planificar unha casa, un edificio, sen coñecer de antemán as alturas que queremos ou nos permiten darlle, para seguidamente obrar en consecuencia. Nos deportes de competición, cómpre coñecer de antemán a meta, o fin proposto. E xa non digamos en economía, onde pouco podemos lograr se non temos claro o cume proposto; cuestión á parte será o estudo dos medios e das circunstancias concorrentes, estean ao noso dispor ou que séxamos capaces de acadar e de formatar.

Na actualidade, e nunca falarei de presente no senso clásico xa que iso, historicamente, non existe, pois tan pronto como pronunciemos unha verba esta quedará incorporada ao pasado, instantaneamente, con tódalas súas consecuencias, nesta actualidade que estamos vivindo, cunha crise socio económica tal da que só se pode saír collendo folgos, acumulando enerxías, reestruturando, para enfrontarnos á xeira seguinte. Unha meta que están albiscando os nosos administradores é a de ir á refundición, por fusión, de tódolos concellos que se vexan en apuros económicos para soste-la súa burocracia operativa; ou iso, ou distribuí-las funcións das Deputacións. Este problema aféctanos dun xeito grave aos galegos dada a nosa multiplicidade, o noso minifundismo poboacional, agravado polas inevitables e imparables caídas do censo na maioría dos concellos.

Isto é unha hipótese de traballo, ou se o preferides, unha intuición, pero non miña xa que o veñen meditando, e incluso dicindo, a media voz, políticos de tódalas ideoloxías. Se lembramos que o noso Castroverde foi a cabeceira dun daqueles once condados suevos, concretamente o das terras de Chamoso, Flammoso para os romanos, nada tería de particular que algún destes rapaces se vexa algún día elixido Alcalde, xa que non Conde, da nova xurisdición. Lembremos que este concello non sempre tivo as mesmas parroquias, que as foi agregando e disgregando no século XIX por sucesivas disposicións; unha das últimas incorporadas foi o couto de Montecubeiro, que non resistiu a súa independencia despois da desamortización. E se alguén pensa que invento cousas, aos arquivos me remito, pois aínda que se eliminaron moitos neste Castroverde dos individualismos, algún queda, os suficientes para esta demostración.

Veña o que veña, é imprescindible ollar para atrás, olla-lo noso pasado, aínda que só sexa para ponderar os medios de que dispuxemos no século XX, onte mesmo, así como a utilización que deles se fixo, para situarnos, para adestrarnos, para non incorrer en novas molicies, en novas imprevisións, en novos desacertos.

Non é este o sitio nin o tempo para poñernos con estudos económicos minuciosos, pero si para tentar imbuír ánimos e azos, pois todo fará falta xa que a panorámica que vos deixamos aos rapaces non é precisamente un camiño de rosas. Certo é que fixemos moito, pero máis se puido facer cos medios ao noso alcance se houbésemos tido uns quilates de sentido cooperativista, se nos axudásemos recíproca e mancomunadamente a construír, se fósemos tan bos veciños no obrar, no vivir comunitario, como o vimos sendo, por poñer un exemplo, para acudir aos enterros.

-1-

Castroverde, a nosa bisbarra, tivo, e segue tendo, aínda que con outras circunstancias, un potencial económico superior á media da Galicia rural. Para comezar temos o dobre de superficie cultivable que a media dos concellos de Galicia. ¿Daquela, onde fallamos? Neste potencial hai que meter, tamén, o noso look turístico, que é singular. Permitídeme mencionar a José Ramón Onega, que na Voz de Galicia do pasado 13 de xaneiro, nunha referencia que fixo do meu último libro, afirma de Castroverde, rotundamente, que é, “el pueblo de más hermoso nombre del mundo”. Non o digo eu, que o dixo o Director da Casa de Galicia en Madrid. Pola miña parte engadiría que non só de nome, senón de terras, de paisaxe.

As terras boas, obviamente, foron as primeiras ocupadas, poboadas, e nós temos, por se quedase xente con autoodio, unha boa demostración nesa cova do paleolítico superior, aquí en Bolaño, en pleno Val Verde. De seguido, están os castros, e tras deles, a ocupación romana, o noso trigo flameante, flammoso, os topónimos suevos, os eremitas, as igrexas monumentais, os conventos, unha fortaleza inxente… Todo isto tiña por base a nosa produción, a riqueza e maila beleza do noso chan!

Os nosos entregos víronse derreados de foros e demais gavelas; ata onte mesmo, pois as últimas rendas forais redimíronse despois da guerra civil, e puidemos con todo! ¿Que os entregos terminaron de levantar cabeza cos cartos da emigración americana? ¡Si, é certo! Pero non o é menos que, tardarían algo máis, pero sen aquelas divisas da emigración tamén se houbesen upado, e iso por dous motivos concorrentes: pola produción das terras, asemade coa produtividade e mailo esforzo da nosa xente.

Aínda que non se conservasen outras fontes históricas, aí están, aí temos, esas igrexas, os pazos, e as mesmas casas de labranza, en xeral de excelente fábrica, que falan elocuentemente do poderío económico desta bisbarra, asentado, como digo, na bondade da terra e na labor da xente. Daquela teño que volver atrás: ¿onde fallamos?

En mil cousas e por mil causas, errores e sometementos que cómpre refusar, allear: .

Os señoríos foron impepinables: séculos de tiranía, de vasalaxe ante ás armas dos poderosos. .
Pero cando veu a desamortización, catro burgueses e catro galos dos do país fixéronse coas rendas. Os cregos ameazaron, incluso, coa excomuñón, para quen acudise ás poxas, que máis ben foron clandestinas. ¿Quen acudiu? En moitos casos, os propios irmáns daqueles predicadores, os morgados, seguramente avisados e apoiados de mil maneiras polos propios anatematizantes. .
Foise saíndo de todo iso, pero entronizamos a clase caciquil, a dos conseguidores, don Fulano de Tal y compañía: usureiros e abusóns, aos que se lles traballaba de balde porque poñían vacas de cabana, mediaban no Imposto dos Consumos, ou simplemente mandaban, abusando de quen viña afeito a poñérselles de xeonllos, a eles e á súa familia. . Co franquismo, o medo; o medo ás camisas azuis, que por algo levaban pistola á vista; ¡iso ademais da deles, se é que a tiñan, que nunca matón houbo que non fose un dexenerado!
. ¡Por fin, volveu a democracia! Pero tan desafeitos nos colleu, que nin tiñamos azos para saber escoller; nin para escoller, nin despois diso, para esixir e controlar.

-2-

O único consolo é que, coma nós, pasoulles a moitas bisbarras, pero cada quen colleita segundo sementa.

De América veu moito diñeiro para esta zona, como poden testemuñar os vellos de cada lugar, e daquela serviu, ante todo, para devolve-las pasaxes, e despois para casa-las irmás e para estuda-los sobriños, que non había becas. Poucos reclamaron o seu herdo, e a algún incluso se lle negou, así que todo foron incrementos patrimoniais. Con ser todo isto importante, aqueles retornados aportaron ideas, un concepto novo da cultura e do asociacionismo. Por poñer un só exemplo, a sociedade agraria e maila biblioteca circulante de Montecubeiro, ¡no primeiro quinquenio dos anos 30, que foi un milagre, se ben malogrado por causas alleas! Por certo, que vai sendo hora de honrar esa memoria, da que pouco se leva dito, e escrito, menos aínda.

A emigración europea foi diametralmente oposta: Nesta participaron incluso os morgados, moitos deles deixando os nenos ao cargo dos avós. Do seu diñeiro unha parte empregouse en cuadras e maquinaria, pero moito na Bolsa e na especulación inmobiliaria. Aquí si que houbo fallos, pero a principal responsabilidade hai que atribuírllela aos mandos políticos, que non se preocuparon de fomentar un cooperativismo agrícola efectivo, axeitado, nin un sector secundario que asentase na propia bisbarra aos remesantes das divisas. Máis é, que os Bancos tiñan, tivemos, a consigna confidencial, verbal, de darlles entrada ás remesas, estatisticamente, como turismo, na falaz pretensión de fomentalo, de atribuírlle un engrandecemento de signo imperialista, e iso incluso na Transición.

Hai que subliñar, entre outras graves omisións dos nosos dirixentes, que as autoridades non se molestaron en explicar á xente do rural que saíu unha Ley de Concentración Parcelaria Privada, concretamente a núm. 14 do 28 de Decembro do ano 1992, que era, e que segue sendo, un choio para os lugares e para as casarías que a merecesen, incomparable coa oficial, pois aí temos de exemplo negativo a de Montecubeiro, que vai por vinte anos e aínda non deron as escrituras, ademais doutros atrancos e imperfeccións. Se tivésemos nestes últimos anos o espírito asociativo daqueles retornados de América, habería, entre outras imperfeccións eliminadas, menos maquinaria agrícola infrautilizada, que é igual que dicir, recursos ociosos. ¿Que hoxe en día abundan as Asociacións: só en Lugo capital unhas 350? ¡Si, pero no plano económico, non; no empresarial, non; no rendible, no sostible, non!

Aquí pode haber alguén que me oíse dicir naquelas charlas que din neste Colexio, na época de Carreira, para estimular aos rapaces de entón, para inicialos un pouco nos principios da Economía e do Dereito, que o único valor co futuro asegurado era engadirlles valor ás cousas. Ese foi o gran fallo das últimas décadas: ¡Que pasamos, colectivamente, do sector primario ao terciario, séxase, ao dos servizos, levados por esa febre especuladora, que non especulativa!

Por suposto que, individualmente, pouco se pode facer para cambia-las cousas nesta fervenza da globalización, do todo vale; pero si podemos, e debemos, concienciarnos, máxime nesta crise xeral que nos invita á reflexión, pois cómpre axeitar os nosos medios, os nosos coñecementos, cara a sistemas de seu máis pragmáticos, volvendo, como pouco, a aquela cooperación veciñal que tan de manifesto se poñía na construción das casas e nos traballos de temporada desta zona, que niso tamén fomos singulares.

-3-

Queixámonos, e con razón, dos intermediarios, dos oportunistas solapados, pero tampouco se vén facendo gran cousa para facelos evitables, e iso que non sería difícil perfeccionar, conservar, presentar, e poñer en xeito e forma os nosos produtos, sexan naturais ou elaborados, presentándollos ao consumidor en bandexa, por dicilo dun xeito gráfico. Castroverde, tan cerca da gran urbe provincial, logo está, dela, tan accesible coma un almacén da súa periferia industrial.

Todo isto, este propósito da emenda, esta mentalización, esta planificación, non se fai nin á présa nin con medios de carácter individual, mais será inevitable poñerse, polo menos, nese estado de ánimo, para enfronta-la competencia que nos agarda. Hoxe en día temos unha base cultural aceptable, pero afixémonos á boa vida, e desde as nosas alturas pode pasarnos desapercibido que estamos sendo invadidos por un aluvión de inmigrantes que tampouco son torpes, e que se contentan con menos. ¡Por se tiñamos pouca competencia na casa, volven os mouros, e cos mouros, os outros; de momento, a pé, pero non tardarán en desaloxarnos dos empregos a pouco que nos durmamos nos loureiros!

Isto dos recursos ociosos hai que entendelo ao dereito, quere dicirse, non meter tódolos ovos nun cesto, pois é axiomático que unha estrutura moi especializada e moi específica é tamén unha estrutura ríxida, pouco adaptable á evolución conxuntural que se vaia presentando. Xa sabemos que os monocultivos, as explotacións moi especializadas, resultan máis cómodas, e incluso, por veces, máis rendibles, pero os seus riscos nesta globalización do mercado son grandes, e por veces, definitivos. Neste aspecto, a nosa edafoloxía é un tesouro, que nos permite distintos enfoques, a medio e a longo prazo; ora ben, no campo non se pode andar con golpes de temón, ora a babor, ora a estribor, o que nos leva á inevitabilidade dunha programación un tanto diversificada, séxase, elástica.

Falando de edafoloxía: Pénsese que, entre outros factores, ese pasotismo mundial con respecto ao cambio climático, á imparable desertización, en Castroverde, pola composición da terra, microclima, etcétera, constitúenos nunha reserva produtiva, variada e de alto rendemento. Daquela estamos subidos nun carro de ouro, pero o quid estará en sabelo conducir, en sabernos conducir. Neste aspecto deteñámonos un pouco para traer ao presente unhas cantas experiencias do pasado; son infinitas as que poderiamos citar:

A firma individual máis poderosa de Galicia é, como sabedes, a cadea Zara. Pois ben, comezou fabricando en serie o que as nosas costureiras non se aviñan a facer: mantelos e batas, que eu coñecinos así; algo demandable e que requiría pouca materia prima, pero había que engadirlle o valor de facelo en serie.

Polos anos 70 comezamos a devecer polos turismos de segunda man; simultaneamente, no veciño Portugal, que sempre o tivemos por atrasado, mercaban furgonetas, que lles servían para todo, maiormente para poñer en mercado os produtos por eles elaborados en días intempestivos, particularmente ebanistería tallada artesanal, á que pronto incorporaron máquinas alemás, con programas informáticos.

Pero o caso máis notable, de sona mundial, foi Suíza, que se especializou en elaborar produtos e vender paisaxes nada mellor cós nosos, coa mínima materia prima, pero cunha presentación e cunha efectividade atractiva, excelente. Nisto tamén hai que recoñecer que os países pobres, como lles ocorre por veces ás casas, son os que máis tiran, porque a necesidade fai de esporas.

-4-

Hoxe mesmo, Marrocos, que só ten de terra boa e ben regada a comarca do Lucus, ¡o outro Lugo!, estanos vendendo froitas e produtos de horta. ¿Que é máis doado, plantar leitugas, tal que nun invernadoiro, ou ir por elas a Marrocos?

En definitiva, hai que deixar atrás a economía minifundista e xuntar forzas, discorrer e cooperar, á vez que se lles esixe aos de arriba que melloren, que actualicen, os plans educativos, formativos, pois o rural precisa documentarse algo máis en normativas da Unión Europea, en nocións de economía e de dereito, en transformación das materias primas, e un longo etcétera. Sexamos conscientes de que materia prima a secas, o que se di a secas, con isto da globalización apórtana, e barata, os países do Terceiro Mundo, que así están eles de paupérrimos, mentres os adiantados se enriquecen coa súa presentación e acondicionamento. Tamén hai que mentalizarse en que periclitou aquilo de que facer un mal Bacharelato xa daba o tratamento de “don”, e con ese título, ¡veña dar ordes para que traballasen os outros, fosen veciños ou non! De presente, e cadora máis, o estudo, a formación continuada e sostible, os másters, teñen que ser o noso pan de cada día, o noso afán indemorable, que se ti non o fas, farao o veciño da porta. Acabáronse as especulacións crúas, o éxito dos lanzados, pois está ben as claras que comezan os tempos dos preparados, dos mellor preparados, en preparacións constante, sen altibaixos.

Rematarei, como tantas veces levo feito, cunha evocación da nosa Enriqueta Otero, ¡e iso que a tiñan por chalada! É moito o que herdamos; daquela a nosa obriga está en perfeccionalo e transmitilo. Fagámoslle caso, aínda que sexa a título póstumo. Con isto, moi agradecido a todos pola vosa paciencia.

Xosé María Gómez Vilabella

Seguidamente, presentouse o Catálogo – libro: Érase unha vez Castroverde..., con fotos da obra de Nati Penado, Juan Vila, Baldomero Pestana e Paco Pestana con fotos realizadas por quen isto escribe nos percorridos, roteiros que facemos polo noso Concello. Comentando Paco Pestana cada unha das obras dos autores e un servidor aludindo a onde pertencían as fotografías dos diferentes lugares. Saúde.
Manolo Muñiz

ALGUNHAS FOTOGRAFIAS DO ACTO NO CPI